Mundarija Kirish I bob. Osiyo tarixi kartografik tadqiqotlariga kirish

Tarixiy manba’alardan foydalanish va ularning kritik tahlillari
Tarixiy manbaalar, tarixiy voqelarni o‘rganish va tarixiy tahlillarni qilish uchun yirik ahamiyatga ega bo‘lgan materiallar hisoblanadi. Bunday manbaalar asosan yozmalar, qog‘ozlar, maqolalar, siyosiy yozuvlar, ijtimoiy shakllar, rasm, fotolar, video va boshqa ko‘rsatmalar o‘z ichiga oladi.
Tarixiy manbaalardan foydalanishning asosiy maqsadi, tarixiy voqelarni va mamlakatlar tarixini o‘rganish va o‘zgarishlarni tahlil qilishdir. Bu uchun kritik tahlil, manbaning muallifi, manbani yozgan vaqti, yozuvchining nazar va qarashlari kabi ko‘rsatmalarga e’tibor berish kerak.
Kritik tahlil, tarixiy manbaalarni o‘qishda eng muhim qadamdir, chunki manbani tahlil qilishda o‘zaro aloqalarni aniqlashga, qaysi manbani qanday muddatda va qanday maqsadlar uchun yozganini aniqlashga, manbaning siyosiy yoki ideologik ta’siridan oqiluvchining o‘qish va tahliliga qo‘ygan tasirini tushuntirishga yordam beradi.
Kritik tahlil tarixiy manbalar uchun quyidagi ko‘rsatmalarni o‘z ichiga oladi:

1. 
   Manbaning yozuvchi tomonidan yozilgan vaqti va sharoitlari.
   
2. 
   Yozuvchining nazar va qarashlarini tushuntirish uchun o‘zining o‘z tarixiy va ideologik konteksti.
   
3. 
   Yozuvchi tomonidan qayta ishlanishlar, tahrirlashlar, yoki tarixiy voqelar va manbalarning tarjimasi borligini aniqlash.
   
4. 
   Yozuvchi tomonidan yozilgan manbaning maqsadlarini tushuntirish, qanday vaqt va qanday maqsadlar uchun yozilganligi aniqlash.
   
5. 
   Tarixiy voqelarni yozgan yoki ijtimoiy ko‘rsatmalarga asoslanuvchi manbalar uchun yozuvchining ijtimoiy va siyosiy aloqalari va sharoitlari.
   
6. 
   Manbaning ma’lumotlarining amalga oshirilishini tasdiqlovchi boshqa manbalar.
   

Kritik tahlil, tarixiy manbalar bilan ishlashning eng muhim qismlaridan biri hisoblanadi, chunki u, tarixiy voqelarni yaxshi tushunish, tahlil qilish va qayta ishlashni ta’minlashda yordam beradi.
Tarixiy manbaalar, O‘rta Osiyo tarixini o‘rganish uchun kritik ahamiyatga ega bo‘lgan ma'lumotlar manbalaridir. Bu manbalar, tarixiy voqealarni, shaxslarni, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy holatlarni va o‘zgarishlarni yozgan yozuvlar, asarlar, arxiv hujjatlari, qog‘ozlar, yozuvlar, shahsiy mehmonxonalar, xalqarodan xabarlar, suhbatlar, sharhlar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Tarixiy manbaalar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

1. 
   Tarixiy yozuvlar: Tarixiy yozuvlar, tarixiy voqealar va shaxslar haqida yozilgan asarlar, kitoblar, xalq qissalari, dostonlar, va tarixiy maqolalardir. Bu yozuvlar avvalgi o‘qituvchilar, tarixiy yozuvchilar, va tarixiy ijodkorlar tomonidan yozilgan. Ularning tahlil va tafsillariga qarab, tarixiy voqealarni va asosiy xabarlarini tushunish mumkin.
   
2. 
   Arxiv hujjatlari: Arxivlar, davlat va xususiy arxivlar, kutubxonalardagi arxivlar, xalqaro institutlar va o‘qituvchi markazlari tomonidan saqlanadigan tarixiy hujjatlardir. Bu hujjatlar shaxsiy mehmonxonalar, hujjatlar, davlat buyurtmalari, maktublar, ro‘yxatlar, tilgan o‘tkazmalardan iborat bo‘lishi mumkin. Arxiv hujjatlari tarixiy voqealarni va shaxslarni kengaytirilgan shaklda tushunishga yordam beradi.
   
3. 
   Arxeologik topilmalar: Arxeologik tadqiqotlar o‘rnatish, qorish, qirolicha, va yuqori darajali arxeologik topilmalarni olishga qaratilgan usullar orqali amalga oshiriladi. Bu topilmalar tarixiy ob'ektlar, qishloqlar, shaharlar, qalalar, qabrstonlar, qurolli qismatlar, suv manbalaridan qalinlarning qismlarini o‘z ichiga oladi. Arxeologik topilmalar tarixiy voqealarni tasdiklash va tarixiy manbaalardan olingan ma'lumotlarni ergashtirishga imkon beradi.