Mundarija: Kirish: Xulq atvorda manaviyatning namoyon bòlishi I bob. Xulq-atvor haqida umumiy tushuncha

Xulq-atvor nazariyasining kelib chiqishi. Boshqaruv xulq-atvori nazariyasining kelib chiqishi quyidagicha:
1. Odamlar bilan aloqalar nazariyasining (odamlarga chuqur e'tiborini qaratgan holda) Klassik nazariyaga qattiq va qat'iy qarama-qarshilik (vazifalar va tashkiliy tuzilishga chuqur e'tibor bilan) asta-sekin ikkinchi bosqichga o'tdi: Xulq-atvor nazariyasi.
2. Xulq-atvor nazariyasi Inson munosabatlari nazariyasining sodda va romantik tushunchalarini rad etib, rivojlanib borishini anglatadi.
3. Xulq-atvor nazariyasi Klassik nazariyani tanqid qiladi, ayrim mualliflar beheviorizmda rasmiy tashkil etish nazariyasi, ma'muriyatning umumiy tamoyillari, rasmiy hokimiyat tushunchasi va klassik mualliflarning qat'iy va mexanistik pozitsiyasini haqiqiy antiteziyasi deb biladi.
4. Xulq-atvor nazariyasi bilan ma'muriy nazariya sohasini qo'llagan byurokratiya sotsiologiyasi birlashtirildi, shuningdek, byurokratik nazariyaga kelsak, bu juda muhim, ayniqsa tashkilotni namoyish etish uchun qabul qilgan "mashina modeli" bilan bog'liq. .
5. 1947 yilda Gerbert ª Simon tomonidan yozilgan boshqaruvdagi xulq-atvor nazariyasi boshlangan kitob paydo bo'ldi. Bu Klassik nazariya tamoyillariga hujum qilish va insonlar munosabatlari nazariyasining asosiy g'oyalarini qabul qilingan tuzatishlar va tuzatishlar bilan qabul qilish. Bu qarorlar nazariyasining boshlanishi.
Xulq-atvor nazariyasi 1940-yillarning oxirida ma'muriy tushunchalarni to'liq qayta aniqlash bilan paydo bo'ldi: avvalgi nazariyalarni tanqid qilish orqali Ma'muriyatdagi bixeviorizm nafaqat qayta rejalashtirilgan yondashuvlar, balki uning mazmunini kengaytirdi va tabiatini diversifikatsiya qildi.

2.1Ma’naviyat va Marifat
Ma’naviyat tushunchasi juda keng kamrovli va murakkabdir. Ma’naviyatga ijtimoiy ong, dunyoqarash, e’tiqod, din, diniy amaliyot, milliy g’oya, milliy mafkura, inson odobi, axloqiy fazilatlari, badiiy, ilmiy va boshka ijodiy izlanishlari, bu borada erishgan yutuklari. jamiyatning asrlar osha kelayotgan osori' atikalari va madaniy merosi, urf-odatlari, zamondoshlarimizning kelajak xaqidagi tasavvurlari-yu ijobiy ma’nodagi orzu-xavaslari va rejalari daxldordir. Ma’naviyat shaxsning va jamiyatning insoniylashish darajasi, ya’ni har bir narsa va hodisalarga baho berishda. ta’sir kursatishda insoniylik me’yorlaridan kelib chitsib yondashishidir. Ushbu ma’noda ma’naviyat, eng avvalo, alohida shaxsning, butun jamiyatning e’tiqod va qadriyatlariga aylangan go’yalari, me’yorlari, ideallaridir, ularning madaniy merosda va urf-odatlarda aks etishi xamda ezgu niyatlarning, yuksak maksadlarni amalga oshirishga qaratilgan ijodkor ongning, bezovta kalbning kamolotga intiluvchan faoliyatidir. Ma’naviyat keng ma’noda shaxsning, jamiyatning aqliy va sobit hissiy dunyosi, ularning xar bir avlod tomonidan uzlashtirilishi va takomillashtirilishidir. Mustaqillik yillari jamiyatimizda yuz bergan o’zgarishlar milliy o’zligimizni anglashni, milliy g’ururimizning o’sishini yangi bosqichga kutardi. Eng avvalo, xalqimiz o’z milliy manfaatlarini chuqurroq va kengroq tushuna boshladi. Ushbu omillar ma’naviyat masalalarini o’rganishning, barkamol avlodni tarbiyalashning sifatiga yangi yuksak talablar qo’ymoqda. Mustaqil tarakkiyot yo’lida murakkab iktisodiy, siyosiy va mafkuraviy masalalarni hal qilish bilan bir katorda, strategik taraqqiyot yo’nalishini tanlash, qurilajak jamiyatning mazmun-moxiyatini, milliy manfaatlarni, asl qadriyatlarning soxta qadriyatlardan farkini xalqqa tushuntirish, turli yot, xato, ba’zan esa ochiqchasiga reaksion qarashlardan jamiyatni ximoya qilishga zarurat tug’ilmokda.
Ma’naviyat (arab. ma`naviyat - ma`nolar majmui) - kishilarning falsafiy, huquqiy, estetik, badiiy, axloqiy, diniy tasavvurlari va tushunchalari majmui. Ma’naviyat mafkura, tafakkur tushunchalariga yaqin va ular bir-birlarini taqozo etadi. Odamzod paydo bo`lib, ko`p ming yillik taraqqiyot jarayonida o`zini o`rab olgan tabiatni, turli hodisalar, voqealar, hayotiy jarayonlarni kuzatgan, ularning sabablari va qonuniyatlari to`g`risida mushohada qilgan, turli tasavvur va tushunchalar hosil qilib kelgan. Ma’naviyat insonning butun umri davomida uning kuchiga kuch qo`shadigan, idrok va akl-zakovatini kengaytiradigan va mustahkamlaydigan vositadir. Ma’naviyat va ma`naviy boyliklar, qadriyatlar davlatning, xalqning, millatning, jamiyatning, har bir shaxsning bebaho xazinasi va taraqqiyot manbaidir. Mustaqillik tufayli o`zbek xalqining ko`p asrlik boy tarixiy, ilmiy, madaniy va diniy merosini o`rganish, undan xalqning umumiy va bebaho mulki sifatida foydalanishga keng yo`l ochildi. Ma`naviyat - insonning, xalqning, jamiyatning, davlatning quch-qudratidir. U yo`q joyda hech qachon baxt-saodat bo`lmay-di, deb ta`kidlaydi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov. Mustaqillik davri milliy istiqlol Ma’naviyatini tiklash va rivojlantirish, milliy til va madaniyatni taraqqiy ettirish, milliy o`z-o`zini anglash, milliy his-tuyg`ularni, g`ururni, vatanparvarlikni o`stirish va mustahkamlash bilan bog`liqsir. Mustaqil O`zbekistonning taraqqiyoti jamiyat a`zolarining, har bir shaxs va ayniqsa, yoshlarning ma`naviy kamoloti, istiklol g`oyalarining kishilar ongiga, kundalik hayotiga chuqurroq singishiga bog`liqdir. Mustaqil taraqqiyot yo`lida milliy ong va milliy o`z-o`zini anglash ma`naviy kamolotning asosiy negizidir. O`zbekistonning buyuk kelajagini barpo etishda faol qatnashayotgan har bir fuqaro o`z mamlakati, xalqi, millatining ajralmas bo`lagi ekanligini anglashi - milliy Ma’naviyat va ongning tarkibiy qismidir. Ammo, bu oddiy haqiqatni tushunish va tushuntirish nechog`lik murakkab ekanligini shundan ham anglasak bo`ladiki, yaqin o`tmishda hukmron bo`lgan mafkura Ma’naviyatni, uni o`rganishni, tadqiq etishni nokerak, noo`rin va umuman zararli ish deb qaragan. Chunki, har bir millatning o`z Ma’naviyatini aniqlashi, bilishi va o`z akl-farosatinin, ongining tarkibiy qismiga aylantirishi millatni mustahkamlaydi, uning o`ziga bo`lgan e`tiqod va qadr hissini boyitadi. Bu esa istibdod davridagi hukmron mafkuraga zid edi. Ana shu sababli ma`naviyat so`zi tilimizdan siqib chiqarilayotgan edi. Ma’naviyatimiz O`zbekistonning porloq kelajagiga dadil ishonch bilan yuksalib borayotganini, xalqimizda yuksak insonparvarlik qadriyatlari tiklanayotgani va takomillashayotganini ifodalovchi o`ziga xos dunyoqarashdir. Ma’naviyat sohasida mustaqil O`zbekiston oldida muhim vazifalar turibdi. Ulardan asosiysi Ma’naviyat imizni boyitish va mustahkamlashdir. Ma’naviyat istibdod yillarida har jihatdan kamsitildi va tanho hukmron mafkuraga bo`ysundirildi. Oqibatda, mas., o`zbek xalqi tasavvuf falsafasini va uning mashhur namoyandalarini o`rganishdan mahrum edi. Huquq sohasida esa Markaziy Osiyo sivilizatsiyasining huquqshunoslik borasidagi buyuk xizmatlari inobatga olinmadi, axloqiy qarashlar va ijtimoiy falsafaga tegishli chuqur mazmunli asarlar bir tomonlama yoritiddi va h.k. Bularsiz Ma’naviyat imiz kemtik bo`lib, to`laqonli emasdir. Ma’naviyat imizning bor kuchi, mazmunining chuqurligi va rang- barangligini, uning ko`hna tarixning qa`riga singib borganligini, hozirgi salohiyati cheksiz ekanligini to`la ravishda ko`rsatmoq uchun Avesto va zardushtiylik ta`limotidan, axloqi va musavvirlik san`atidan boshlab, Forobiy, Navoiy, Bobur, Furqat, Behbudiy va Fitrat orqali to hozirgi kunlargacha, uning butun bir zanjirini, tevaragidagi novdalarini qamrab turadigan yaxlit silsilani yaratmoq zarur. Ilg`or millat va rivojlangan davlat bo`lishning zaruriy shartlaridan biri - boy, sermazmun Ma’naviyat ga ega bo`lishdir. Faqat moddiy jihatdan boy hamda ilg`or bo`lish jamiyat norasoligining xolis ko`rsatkichidir. Shu sababdan Prezident I.A.Karimov Ma’naviyat va ma`rifatni ko`tarish, targ`ib qilish, boyitish, aholining keng doirasiga yoyib, har bir fuqaroning yuksak ma`naviy darajasini ta`min etishni eng dolzarb masalalardan biri, deb qayta-qayta uqtirmoqda. Bu borada Prezidentning “Yuksak ma`naviyat - yengilmas kuch asari” alohida mavqega ega. Ma`naviyat va ma`rifat sohasida eng jiddiy tadqiqotlar olib borilishi, O`zbekiston xalqining, o`zbek millatining ma`naviyati nimadan iborat, uning tarixi nimadan va qachon boshlangan, ma`naviyatning qaysi sohalari hozirgi davrda va nima uchun katta ahamiyatga ega, Ma’naviyat imiz qanday qilib boyimoqda va xalqaro miqyosda qanday o`rin tutadi, uning xalqaro miqyosda salmog`ini orttirmoq uchun har birimiz nima qilmog`imiz kerak, - ana shu kabi savollarga jamiyatshunos olimlarimiz, hozirgi o`tish davrining talablarini ko`zda tutib, javob berishlari kerakligi dolzarb vazifalardan biridir.
Marifat (arabcha arafa - bilmoq so`zidan) - ta`lim-tarbiya, iqtisodiy, siyosiy, falsafiy, diniy g`oyalar majmui asosida kishilarning ong-bilimini, madaniyatini o`stirishga qaratilgan faoliyat. Marifat tushunchasi ma`naviyat va madaniyat tushunchalari bilan chambarchas bog`langandir; Marifat tarixi jamiyat tarixining ajralmas qismidir. Marifat haqida ko`plab fikrlar bildirilgan. So`fiylar nazarida tariqatning davomi va hosilasi marifatdir. U fikrdan o`zib ketadigan va shubhaga zarracha asos qoldirmaydigan ilmdir. Marifat ilmi botiniy deb ham yuritilgan. Chunki, tasavvuf ahli dunyoviy va diniy ilmlarni birga qo`shib, uni zohiriy ilmlar deb ataganlar. Ularning uqtirishicha, faqat zohiriy ilmlar bilan xudoni bilish qiyin. Biroq, boshqa bir nuqtai nazar ham bor: garchi zohiriy bilimlar haq taolo asrorini anglashga yaroqsiz bo`lsa-da, lekin Allohni bilish dunyoni bilishdan boshlanishi kerak. Ma`rifat haq tomonidan yuboriladi. Bu mening fikrim emas, balki ilohiy ilhomdir, deb yozadi Ibn al-Arabiy. O`zbekistonda marifat sohasidagi ishlar o`z tarixiga ega. 1917 yilga qadar islom hukmron mafkura bo`lib kelgan davrda, maorif muassasalari asosan uch turdagi diniy maktablar: ibtidoiy maktablar, madrasa va qorixonalar shaklida mavjud edi. Yaqin vaqtlarga qadar ilmiy adabiyotlarimizda inqilobdan oldingi O`rta Osiyodagi maktablar tahliliga jo`n yondashib kelingandi. Vaholanki, bu maktablar mintaqada mavjud bo`lgan davlatlardagi ijtimoiy jarayonlarni boshqarish va tartibga solish muassasalarining tarkibiy kismi bo`lib kelgandi. Inqilobdan keyingi dastlabki yillarda maorif qurilishi va islohoti borasida ish olib borilar ekan, o`zbek maktabi qonuniy ravishda ona tilida o`qitish huquqiga ega bo`ldi va har jihatdan o`sa boshladi. Lekin, bu maktablar mohiyatan sho`rolar siyosatiga xizmat qildi. Mustaqillikka erishganimizdan so`ng ilm-ma`rifatga katta e`tibor berilayotir. Xalq ta`limi, Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirliklari keng miqyosda faoliyat ko`rsatmoqda. Yangi litsey, kollej va maktablar bunyod etildi. Hozir xorijiy tillarni o`rganishga katta ahamiyat berilayotir. Rivojlangan mamlakatlarning nufuzli universitetlariga zamonaviy ilmlarni o`rganish uchun qobiliyatli yoshlar yuborilmoqda. Prezident I.A. Karimov farmoni bilan Ma`naviyat va ma`rifat jamoatchilik markazi tuzildi, bu tashkilot davlatimizdagi barcha marifat ,madaniyat va ma`naviyat homiylarini o`z atrofiga jipslashtirib, marifat ishini yangi pog`onaga ko`tarmoqda. 1917-1936 yillarda maorif sohasida birmuncha ishlar bajariddi, butun O`zbekiston maktablar, savodsizlikni tugatish to`garaklari, o`qituvchilar tayyorlash texnikumlari, bilim yurtlari va institutlari bilan qamrab olindi. Ammo butun ma`rifat ishi millatlar va milliy tillarni qo`shib yuborish vazifasini bajarishga safarbar qilindi. 30-yillarning o`rtalarigacha maktablar, o`quv yurtlari istibdod mafkurasini, ya`ni kishilarning ong-bilimini, madaniyatini hukmron tizim ruhida tarbiyalash o`choqlari edi. Ayniqsa, 30-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab to SSSR parchalanib ketguncha (1937- 1991) ular mohiyatan hukmron mafkuraning quroli va vositasiga, millatlar va milliy tillarni qo`shib yuborish nazariyasini targ`ib etish va hayotga tatbiq etish markazlariga aylandi. Millatlar va milliy tillarning yaqinlashib, qo`shilib ketishi g`oyasi va nazariyasi kishilar ongiga chuqur singdirildi. Bugungi marifat millatimiz va milliy tilimizning, milliy madaniyatimizning har tomonlama taraqiy etishi uchun xizmat qilishga yo`naltirilgani bilan ahamiyatlidir.