Muqaddima

KO’NDALANG TARG’IL MUSKULLARNING XOSSALARI 
 
Odamning va umurtqali hayvonlarning kondalang targ‘il muskullari uchta asosiy 
xossaga ega, bular: 1) qo‘zg‘aluvchanlikka, ya‘ni membranani ionlar uchun 
o‘tkazuvchanligini o‘zgartirib, ta‘sirotga harakat potensiali vujudga keltirish bilan javob 
berish qobiliyati; 2) o‘tkazuvchanlikka, ya‘ni harakat potensialini tola bo‘ylab tarqatish 
qobiliyati; 3) qisqaruvchanlikka, ya‘ni qo‘zg‘alish natijasida kaltalanish yoki o‘z 
tarangligini o‘zgartirish qobiliyati. 
Yaxlit muskul xossalarini o‘rganishda sovuqqonli hayvonlarning nerv-muskul 
preperatidan foydalanish qulay. Bu preperat oddiy sharoitda, muhit harorati va kislorod 
bilan ta‘minlanish mo‘tadil bo`lmaganda ham uzoq vaqt faol holatda bo`ladi. Qurib 
qolishning oldini olish uchun fiziologik eritma bilan ho;llab turilsa, bas. Odatda baqaning 
boldor muskuli va uni nervlovchi quymich nervidan foydalaniladi. Muskulning qisqarishi 
miograf yordamida kimografdagi qog‘ozga (yoki boshqa qayd qiluvchi narsaga) yoziladi, 
ta‘sirlovchi sifatida kuchi, davom etish vaqti, chastotasini osonlik bilan o‘zgartirish 
mumkin bo`lgan elektr toki qulay. Preperet muskuli odatda nervga tok bilan ta‘sir qilib 
(vositali yoi bilan) yoki bevosita o‘ziga ta‘sir qilib qo‘zg‘atiladi, yohud qisqartiriladi. 
Muskulning elektr faolligi unga o‘rnatilgan (sanchilgan) elektrodlar yordamida 
kuchaytirgichlarga uzatib, keyin magnit yoki foto tasmaga yozib olish mumkin. 
Mikroelektrodlar yordamida yakka muskul tolasida hosil bo`ladigan potensiallar qayd 
qilinadi. 
MUSKUL QO’ZG’ALUVCHANLIGI VA O’TKAZUVCHANLIGI
 
5-RASM BAQA мускули изотоник якка қисқаришининг згри чизиғи.
Т—тзъсирот; Л--лгтент давр, 
kritik darajasi bir xilda –50 mV. Demak, nerv tolasini 
qo‘zg‘atish uchun uning membranasini 20 mV ga 
depolyarizatsiyalash kifoya bo`lsa, muskul tolasida harakat 
potensialini paydo qilish uchun uning membranasini 40 
mV ga depolyarizatsiyalash zarur. Shuning uchun muskul 
tolasini qo‘zg‘atadigan elektr tokining bo‘sag‘a kuchi nerv 
tolasini qo‘zg‘atadigan bo‘sg‘adan ancha ko‘p. 

---

24 
Muskul tolalarida harakat potensialining amplitudasi 120-130 mV ni tashkil qiladi. 
Uning davomi tez muskullarda taxminan 1 ms, sekin muskullarda 2-3 ms. Taraqqiy etgan 
nuqtadan bu potensial tola bo‘ylab ikki tomonlarna 3-5 m/s tezlikda o‘tkaziladi.