Muqaddima

OVQATNING O’ZIGA XOS DINAMIK TA’SIRI 

---

222 
Haqiqatan ham ovqat yeyish va hujayralarning oziq moddalarni o
‘
zlashtirilishi modda 
almashinuvini jadallashtirib, energiya sarfini oshiradi. Modda va energiya 
almashinuvimng bu tariqa kuchayishi ovqatning o
‘
ziga xos dinamik ta‘siri, deb ataladi. 
Aralash ovqat iste‘mol qilinganida energiya sarflanishi 10—15% oshadi. Oqsillarning 
o'ziga xos dinamik ta‘siri ayniqsa katta: oqsil is‘temol qilingandan keyin energia sarfi 
30—‘0% ko
‘
payadi. Uglevodlar yevilgandan keyin energiya almashinuvi faqat ‗—7% 
oshadi. Ovqatning o
‘
ziga xos dinamik ta‘siri yuzaga chiqishining sababi bir nechta. 
Birinchidan, hazm fermentlari ishtirokida kechadigan gidroliz jarayoni natijasida 
murakkab moddalar soddaroq moddalarga aylanadi, kimyoviy bog‘Ianishlarning uzilishi 
energiya ajralishiga olib keladi. Ikkinchidan, hazm vaqtida intestinal garmonlarning 
qonga o
‘
tishi tezlashadi. Ular metabolik jarayonlarga ta‘sir qilib, energiya ajralishmi 
kuchaytiradi. Uchinchidan, bu hodisaning rivojlanishi boshqa gormonlarga ham bog‘liq 
bo'lishi mumkin. 
Shuning uchun energiya sarflanishi miqdorini hisoblaganda asosiy almashmuv 
miqdoriga yana 10% qo
‘
shish kerak Bu 10% ovqatning o
‘
ziga xos dinamik ta'sirmi 
tashqil qiladi. 
Asosiy almashinuvni va ovqatning o
‘
ziga xos ta‘sirini odam o
‘
z xohishi bilan 
o
‘
zgartira olmaydi. Bu sarflar idora qilib bo‗lmaydigan sarflarni tashkil qiladi. 
Boshqariladigan energiya sarfi mehnat qilganda, uyda, sport, bilan shug'ullanganda va 
hokazoda ishlatilgan energiya miqdori sharoitga va odamning xobishiga bog'liq bo'ladi. 
Bu sarflar boshqariladigan sarflar deyiladi. Shu energiyaning asosiy qismi odam 
bajaradigan ishga sarflanadi. Bajariladigan ish og'ir mexanizatsiyalashmagan bolsa, 
energiya ko
‘
p sarf etiladi, jismoniy ish bilan shug‘ullanmaganda energiya sarfi nisbatan 
kam bo`ladi. 
Energiya sarfiga qarab turli kasb egalarini 5 guruhga bo`lishadi. 
I guruh— Aqliy mehnat ahllari (olimlar, shifokorlar, pedagoglar, bug‘alterlar va 
hofcazo). Bu gurnhga kiruvchi erkaklar kuniga yoshiga qarab 2550—2800 kkal, ayollar 
esa 2290—2‘00 kkal sarflaydilar va qabul qilishlaii zarur. 
II guruh— Yengil jismoniy ish bilan shug'ullaniivchilar (avtomatlashgan korxonalar 
ishchilar i, agranomlar hamshira va sanitarkalar, aloqa korxonalari ishchilari). Bu 
guruhdagi erkaklarning energiya sarfi 2750—3000 kkal, ayollarniki 2350—2550 kkal. 
gurah — O'rtacha oglr jismoniy mehnat bilan shug‗ullanadigan ishchilar (slesarlar, 
transport haydovchilari, jarrohlar, traktorchilar). Bunda erkaklar 2950—3200 kkal 
sarflaydilar, ayollar 2500—2700 kkal gurafi — og% jismoniy mehnat qiladiganlar 
(qurilish ishchilari, qishloq xo‗jalik mehnatkashlari, metallurglar, duradgorlar). Bu 
guruhga mansub erkaklar 3900—‘150 kkal, ayollar esa 3‘50—3700 kkal sarflaydilar. 
gumh—juda og‘ir jismoniy mehnat qiladigan ishchilar (shaxtyorlar, 
polat 
erifcuvchilar, betonchilar, hammollar). Bu ishlarni faqat erkaklar bajarishi mumkin. Ular 
sarflaydigan. energiya miqdori 3900—‘300 kkal. 
Aqliy mehnat bilan shug‗ullanganda ham modda almashinuvi jadallashadi. Uning 
sababi miya faoliyati kuchayishida emas. Aqliy mehnat qilganda energiya sarfning 
oshish muskullar tonusioiKg reflektor yo‘l bilan ortishiga bog‘liq bolsa kerak.