Muqaddima

YURAK FAOLIYATINING GUMORAL BOSHQARILISHI 
 
Bir qator bioligik faol moddalar, asosan gormonlar va ba‘zi kationlar yurak 
faoliyatining gumoral boshqarilishida ishtirok etadi. Bunda adrenalin juda muhim 
ahamiyatga ega. Adrenalin buyrak usti bezlaridan qonga o‘tar ekan, hayajonlanish, 
jismoniy va ruhiy zo‘riqish jarayonlari tezlashadi. Gormon kardiomitsitlarning β-
adrenoretseptorlariga ta‘sir qilib, hujayraning adenilatsiklaza fermentini faollaydi. 
Natijada nofaol fosforilazani faol holatga o‘tishi uchun zarur bo`lgan sAMF hosil 
bo`lishi tezlashadi. Fosforilaza esa glikogenni glyukozaga parchalab, miokardni energiya 
manbai bilan ta‘minlaydi. Bundan tashqari, adrenalin ta‘sirida membranalarning kalsiy 
uchun o‘tkazuvchanligi oshadi. 
Me‘da osti bezi gormoni glyukagon ham adenilatsiklazani faollab, yurakning 
qisqarishlar kuchini oshiradi. 

---

145 
Yana bir qator peptid va aminlar (kortikosteroidlar, angiotenzin, serotonin) yurakka 
musbat inotrop ta‘sir ko‘rsatadi. 
Qalqonsimon bez gormonlari simpatik nerv tizimining qo‘zg‘aluvchanligini oshirib, 
yurakning urish sonini ko‘paytiradi. 
Yurak atrofidagi muhitning ion tarkibi o‘zgarishi uning faoliyatini sezilarli darajada 
o‘zgartiradi. Ajratilgan yurak kaliyga boy eritmaga solib qo‘yilsa, uning 
qo‘zg‘aluvchanligi va o‘tkazuvchanligi pasayadi, tolalari bo‘shashib, cho‘zilib ketadi, 
yurak diastolada to‘xtaydi. Kaliyning kamayib ketishi aritmiya paydo qiladi. 
Kalsiy ionlari ko‘p bo`lsa, yurak qisqarishlari avval kuchayadi, keyin esa yurak 
sistolada to‘xtab qoladi. 
QON TOMIRLAR FIZIOLIGIYASI 
 
Qon aylanishining katta va kichik doiralari. Bu qon aylanish doiralari o‘rtasida 
jiddiy funksional farq bor. Katta qon aylanish doirasi orqali yurakdan chiqadigan qon 
barcha a‘zolarga taqsimlanadi. Bu a‘zolarning qonga bo`lgan talabi tinchlik holatida ham 
juda o‘zgaruvchan. Ish vaqtida esa bu ehtiyoj keskin oshadi. Faol holatdagi a‘zolarni qon 
bilan yetarli miqdorda ta‘minlash uchun tomirlardagi qonni a‘zolar o‘rtasida qayta 
taqsimlash zaruriyati tug‘iladi. Bu ishni boshqaruv mexanizmlari yuzaga chiqaradi. 
Kichik qon aylanish doirasida qon faqat o‘pkadan o‘tadi. Bu doirada qon 
aylanishining boshqarilishi ancha sodda.