Muratbay Nızanov shıǵarmalarında baǵınıńqılı qospa gáptiń qollanılıwı Jobası: Kirisiw

Shıǵarmadaǵı salıstırmalı baǵınıńqılı qospa gáplerdiń qollanılıwı

Bas gáptiń quramında salıstırmalı pısıqlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵınıń mánisin túsindirip kelgen baǵınıńqı gápke salıstırmalı baǵınıńqı gáp delinedi. Salıstırmalı baǵınıńqılı qospa gáptiń baǵınıńqı gápi bas gáp penen qatnaslıq sózler hám baǵınıńqı gáptiń bayanlawısh formaları arqalı baylanısadı:

a) baǵınıńqı gáptiń quramında qanday, bas gápte sonday qatnaslıq sóz qatnasadı.
b) baǵınıńqı gápte qalay, bas gápte solay qatnaslıq sózler kelip
óz ara baylanısadı.

d) baǵınıńqı gápte qanshelli, bas gápte qatnaslıq sóz qollanılmay keledi. Bundayda baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı -gan/-gen formalı kelbetlik feyilge sıyaqlı tirkewishiniń dizbeklesiwi arqalı bildirilip, bas gáp penen baylanısadı.

Shıǵarmadaǵı muǵdar-dáreje baǵınıńqılı qospa gáp

Bas gáptiń quramında muǵdar-dáreje pısıqlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵınıń mánisin túsindiriwshi baǵınıńqı gápke muǵdar-dáreje baǵınıńqılı qospa gáp delinedi.

Muǵdar-dáreje baǵınıńqılı qospa gápler, kóbinese eki qatnaslıq sózli bolıp, baǵınıńqı gápiniń bayanlawıshı shárt meyildiń -sa/-se forması arqalı bildiriledi.
Muǵdar-dáreje baǵınıńqı gáp bas gáp penen tómendegi qatnaslıq sóz hám baǵınıńqı gáptiń bayanlawısh forması arqalı baylanısadı:
a) baǵınıńqı gáptiń quramında neshe, qansha, bas gáptiń quramında sonsha qatnaslıq sóz qatnasadı.
b) baǵınıńqı gápte qanshelli, bas gápte sonshelli qatnaslıq sóz qollanıladı.
d) Baǵınıńqı gápte qanshama, bas gápte sonshama qatnaslıq sózleri qollanıladı.
2. Baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı -ǵan/-gen formalı kelbetlik feyilge sayın tirkewishiniń dizbeklesip keliwi arqalı bildiriledi. Bunday jaǵdayda da muǵdar-dáreje baǵınıńqılı qospa gáptiń hárbir sıńarında qatnaslıq sózler qollanıladı.

Geyde muǵdar-dáreje baǵınıńqılı qospa gáptiń bas gápinde qatnaslıq sóz qollanılmay da keledi. Bunday jaǵdayda qollanılmaǵan qatnaslıq sózdiń ornı gáptiń mazmunınan belgili bolıp turadı

Mısallar:

1. 
   Aqshagıl qansha sharshasa da, on kilo un qolına tiygennen keyin, ushıp qayttı, “erkek adam jantasqan jer bereketli boladı” dep kúyewin maqtap qoydı.
   
2. 
   Eki-úsh ay sırtta júrip kelgennen keyin, ishi gápke tıǵılıp qaladı da, kósheniń hayalları bunıń gápine qulaq aspaytuǵın bolǵan soń, erkeklerdi jıynap, araq berip, keyin solardıń aldında sayrap qumardan shıǵadı.
   
3. 
   Lekin, biri márte batılıllıq etip, qaltasınan kishkene aq oramal alıp, bunıń eki almalaǵınan sızatlanıp aǵıp turǵan jastı hazarsız súrtti.
   
4. 
   Burın óyerde eki kórpeshe qatar tóselip, ekewine uzın bir dastıq salınatuǵın edi.
   
5. 
   Jámiylalar ketkennen keyin Aqshagúl júresine otırıp, eki qolın betine basıp, egil-tegil jıladı.
   
6. 
   Aqshagúl solq-solq jılawın páseytti de, uzaq qayǵıdan sharshaǵan adamday, Nurjannıń kishkene dizesine basın súyedi.
   
7. 
   Úyiniń aldında júz adımday armannan ótip turǵan úlken nasos salmanıń boyındaǵı aq tallar báhárde jerdegi urıqtan burın búrtiktey shıraylanıp, jap-jasıl bolıp, qaraǵan kózdiń jawın aladı.
   
8. 
   Azanǵı waqıtta uyqısı ashılǵansha shanǵıtıp otaydı da, sáskelik shaydan kelgennen keyin hárkim hár jerde janlanıp qosıq aytadı.
   
9. 
   Eger sonnan xattı meniń aldımda ashıp, onıń hárbir sózleri saǵan unap, eki júziń kúlimlep oqıp otırǵanıńdı kórgenimde men ózimdi qalay uslap tura alar ekenmen.
   
10. 
    Nurjan bolsa birewge temir-tersek jıynap berip, qolınan shıqqanın alatuǵın bolǵanına más bolıp, bizneske óttim dep otır.