Murtazayeva sadoqat

Ilmiy izlanishning maqsad va vazifalari. Malakaviy ishda sintaktik shakl 
yasovchilardan bo‗lgan kelishik shakllari sinonimiyasi va uning so‗z birikmasi turlari 
hamda gap bo‗laklarini ajratishga ta‘siri masalalarini o‗rganish va uzluksiz ta‘lim 
1
Karimov I.A. Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. – T.: «Ma‘naviyat», 2008.-176 b. B – 87.

---

4 
bo‗g‗inlarida mavzuga doir darslarni o‗qitish uchun uslubiy tavsiyalar berish maqsad 
qilib olingan. 
Ushbu maqsadga erishish quyidagi vazifalarni bajarishni talab qiladi: 
1. O‗zbek tilida kelishiklarning o‗rganilish tarixini yoritish; 
2. O‗zbek tilida sinonimiya va uning turlarini izohlash; 
3. O‗zbek tilida kelishik shakllarining umumiy va xususiy grammatik ma‘nolari 
haqidagi fikrlarni bir tizimga yig‗ish; 
4. O‗zbek tilida kelishiklar sinonimiyasi va gap bo‗laklari hamda so‗z birikmasi 
turlarini ajratish muammolarini yoritish; 
5. Bosh kelishikning sinonimlari va ularning sintaktik vazifalarini aniqlash; 
6. Qaratqich kelishigining sinonimlari va ularning sintaktik vazifalarini aniqlash; 
7. Tushum kelishigining sinonimlari va ularning sintaktik vazifalarini aniqlash; 
8. Jo‗nalish kelishigining sinonimlari va ularning sintaktik vazifalarini aniqlash; 
9. O‗rin-payt kelishigining sinonimlari va va ularning sintaktik vazifalarini aniqlash; 
10. Chiqish kelishigining sinonimlari va va ularning sintaktik vazifalarini aniqlash; 
11. Kelishiklar sinonimiyasi mavzusini o‗qitish yuzasidan mashq va topshiriqlar 
tizimini ishlab chiqish. 
Mavzuning o„rganilganlik darajasi.
O‗zbek tilshunosligida kelishik shaklining 
o‗rganilish tarixi tilshunos A.G‗ulomov tadqiqotidan boshlandi. Olim o‗zbek tilidagi 
kelishikni ajratib, asosiy ma‘noviy va sintaktik xususiyatini aniqladi – kelishik 
sistemasini tikladi. Akademik A.N.Kononovning avval ―Грамматика узбекского 
языка» va so‗ngra «Грамматика современного узбекского литературного языка» 
asarida bu sistemaning formal tavsifi berildi. Keyinchalik I.Ziyoyeva, T.Inoyatov, 
A.Yo‗ldoshev, G.Ro‗ziyev, A.Ma‘rufov, R.Rasulov, Sh.Rahmatullayev kabi olimlar 
kelishik kategoriyasining har bir shaklini formal tadqiq usuli asosida atroflicha tadqiq 
qildilar. Ularning tadqiqotlarida kelishikning nutqiy ma‘nosi va sintaktik xususiyati 
yoritildi.
Istiqlol yillarida H.Ne‘matov, Sh.Shahobiddinova, Z.Qodirovlarning ishlarida 
kelishik kategoriyasining umumiy – lisoniy grammatik ma‘nosi tiklandi. Kelishik 
shakllarining sistemaviy tadqiqi Z.Qodirovning ―O‗zbek tilida grammatik 

---

5 
kategoriyalarni sistem tahlil qilish (kelishik kategoriyasi)‖ mavzusidagi nomzodlik 
ishida batafsil ochib berildi.