Murtazayeva sadoqat

Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Ma‘lumki, ismlarning gapda qanday bo‗lak 
vazifasida kelishini kelishik shakllari belgilab beradi. Kelishik kategoriyasining 
umumiy grammatik ma‘nosi ―o‗zi qo‗shilgan so‗zni keyingi so‗zga tobelantirib 
bog‗lash va gapdagi sintaktik vazifasini belgilash‖ deb belgilanadi. Haqiqatdan ham, 
kelishik shakllarining sintaktik shakl yasovchilik tabiati uning shu vazifalarida 
ko‗rinadi. Biroq sinonimiya hodisasining kelishiklarda yuzaga chiqishi gap bo‗laklari 
va so‗z birikmasi turlarini ajratishda bir muncha muammolarni keltirib chiqaradi.
Sinonimlik deyarli barcha kelishik shakllarida o‗zaro boshqa kelishik shakli 
bilan, shuningdek, ko‗makchilar bilan almashina olishda namoyon bo‗ladi. Ayniqsa, 
chiqish kelishigi shakli barcha kelishiklar o‗rnida qo‗llanilishi, hatto ko‗plab 
ko‗makchilar bilan o‗rin almasha olishi mumkin. Malakaviy ishda ushbu hodisalar 
atroflicha o‗rganildi. Uning ilmiy yangiligini quyidagilar tashkil etadi: 
1. Bosh kelishik shakli: 
– chiqish kelishigi bilan ma‘nodosh bo‗la oladi: Bu sumkadan sizda ham bor 
ekan-da. Demak, ega faqat bosh kelishikdagi so‗z bilan emas, shartli ravishda chiqish 
kelishigidagi so‗zlar ham ifodalanadi. Ammo sumkadan bor jumlasiga nisbatan 
boshqaruvli so‗z birikmasi emas, predikativ aloqa sifatida qarash o‗rinli.
2. Qaratqich kelishigi shakli: 
– chiqish kelishigi bilan ma‘nodosh bo‗la oladi. Bunda qaratqich kelishigidagi 
so‗z ko‗p miqdordan oz miqdorni ajratib ifodalash, belgiga ta‘kid berish, butunning 
qismini ifodalash ma‘nosida keladi: 
Qizlarning eng kichigi xonadan birinchi bo„lib chiqdi – Qizlardan eng kichigi 
xonadan birinchi bo„lib chiqdi. 
Ko„chalardan to„rttasiga kirib chiqdik – Ko„chalarning to„rttasiga kirib chiqdik. 
Bolalardan ikkitasi orqada qoldi – Bolalarning ikkitasi orqada qoldi.