Murtazayeva sadoqat

I-BOB. O„zbek tilida kelishiklar sinonimiyasi va ularning o„rganilishi 
 
Ma‘nodoshlik (sinonimiya) o‗zbek tilida atroflicha o‗rganilgan hodisalardan 
hisoblanadi. Bu borada, ayniqsa, A.Hojiyev, Sh.Rahmatullayev, A.G‗ulomov kabi 
olimlarning xizmatlari katta. Sinonimiya hatto Alisher Navoiyning ham nazariga 
tushgan hodisalardan. Navoiy turkiy tilning ifoda imkoniyatlari haqida gapirar ekan, 
bir ma‘noni darajalanishiga yoki holatiga qarab turib bir nechta so‗z orqali berish 
mumkinligini, fors (tojik) tilida esa bunday imkoniyatning yo‗qligini aytib o‗tadi. 
Aka, uka, og‗a, ini; singil, egachi, opa kabi so‗zlarning fors (tojik) tilida bir so‗z – 
birodar va xoxar so‗zlari bilan berilishini ta‘kidlaydi. Bu sinonimiya hodisasini 
o‗rganishning o‗zbek tilshunosligida uzoq tarixga egaligini ko‗rsatadi. 
Sinonimiya grekcha ―synonima‖ so‗zidan olingan bo‗lib, ―bir xil ma‘nodagi 
nom‖ degan tushunchani beradi. Ushbu hodisa faqat so‗zlargagina emas, boshqa til 
birliklariga ham xos. Shunga ko‗ra sinonimlarning turlari quyidagicha ajratiladi: 
1. Leksik sinonimlar 
2. Frazeologik sinonimlar
3. Affiksal sinonimlar 
Malakaviy ishda sinonimiyaning alohida ko‗rinishi affiks (ba‘zi adabiyotlarda 
morfologik, grammatik, qo‗shimcha) sinonimlar, xususan, kelishik shakllarida 
ma‘nodoshlik va gap bo‗laklarini ajratish muammolari xususida so‗z boradi. 
Ma‘lumki, ismlarning gapda qanday bo‗lak vazifasida kelishini kelishik shakllari 
belgilab beradi. Aniqrog‗i, mavjud darsliklarda kelishik kategoriyasining umumiy 
grammatik ma‘nosi ―o‗zi qo‗shilgan so‗zni keyingi so‗zga tobelantirib bog‗lash va 
gapdagi sintaktik vazifasini belgilash‖ deb belgilanadi. Haqiqatdan ham, kelishik 
shakllarining sintaktik shakl yasovchilik tabiati uning shu vazifalarida ko‗rinadi. 
Biroq sinonimiya hodisasining kelishiklarda yuzaga chiqishi gap bo‗laklarini 
ajratishda bir muncha muammolarni keltirib chiqaradi.
Kelishik shakllarining aksariyati, jumladan, chiqish kelishigi barcha kelishiklar 
o‗rnida qo‗llanishi, ma‘nodosh bo‗lishi mumkin. Masalan: