Murtazayeva sadoqat

O„rin-payt kelishigi bilan: Biz hashamatli bino oldiga to„plandik. – Biz 
hashamatli bino oldida to„plandik. Bugun uyda (ga) to„planamiz. 

---

44 
2.5. O„rin-payt kelishigining sinonimlari va sintaktik vazifalari 
O‗rin-payt kelishigi ot turkumida kelishik kategoriyasi umumiy grammatik 
ma‘nosini «oldingi otni keyingi fe‘lga vositali to‗ldiruvchi va hol vazifasida 
bog‗lash» tarzida xususiylashtirib, ish-harakatning bajarilish o‗rni, vaqti, sharoiti, 
holati, sababi, maqsadi kabi ma‘noni ifodalaydi. O‗rin-payt kelishigi -da 
ko‗rsatkichiga ega: qishloqda, yozda, hovlida. 
O‗rin-payt kelishigi qo‗llanishida so‗zda makon, zamon, obyekt, vosita kabi 
ma‘no yuzaga chiqadi: 1. Munira kompyuterda yozdi (vosita). 2.Vodiylarni yayov 
kezganda, Bir ajib his bor edi menda (payt). (H.Olim.) Hammasi muqaddas 
kitoblarda aytilgan (makon). O‗rin-payt kelishigidagi so‗z uyushib kelganda 
oldingisida kelishik belgisiz bo‗ladi: Na sada daraxti osti, na machit, na doim bazm 
qiziydigan gavjumda biror sharpa eshitasiz. (J.Abdullaxonov)
Qachon? so‗rog‗iga javob bo‗lib, payt holi vazifasida kelgan o‗rin-payt 
kelishigidagi so‗z bilan bosh kelishik orasida ma‘no munosabati voqe bo‗ladi: o‗ttiz 
to‗qqizinchi yilda – o‗ttiz to‗qqizinchi yili kabi. Misollardan ko‗rinadiki, o‗rin 
kelishigini bosh kelishikka almashtirish munosabati bilan III shaxs egalik affiksi 
qo‗shiladi. 
Birgalik ma‘nosi anglashilganda o‗rin kelishigi bilan ko‗makchisining shunday 
ma‘nosiga sinonim bo‗ladi. Bunda «birgalik» ma‘nosi o‗ta mavhum ifodalanadi, 
chunki o‗rin kelishigi mavhum tushunchani anglatadigan so‗zga qo‗shilib keladi: 
Saida gap tamom bo‗ldi degan xayolda o‗rnidan turmoqchi edi, Nosirov to‗xtatdi 
(A.Qahhor). «Kifoyatxonning qo‗li tegmaydi, Eshonni yuboring!» – dedi Huriniso 
boshqa gap sig‗maydigan ohangda (A.Qahhor). Qalandarov shu jimlikni buzish 
maqsadida... «Bizning Eshon kabobpazlarning piri. . .» – dedi. (A.Qahhor) 
Harakatni bajarishda vosita bo‗ladigan obekt ma‘nosi anglashilganda ham o‗rin-
payt kelishigi shakli bosh kelishik bilan o‗rin almasha oladi. Bunda kelishik shakli 
konkret predmetni anglatadigan so‗zga qo‗shiladi: Mezbon ichkari uydan bir vazada 
konfet olib chiqdi (A.Qahhor). 

---

45 
O‗rin-payt kelishigi qo‗shimchasi quyidagi kelishik shakllari bilan ma‘nodosh 
bo‗la oladi: