N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Tolstov manzilgohini A.V.Vinogradov JonbOs-4 makoniga yaqin 
joydan topgan va ustozi S.P.Tolstov sharafiga «Tolstov manzilgohi» 
nomini bergan. Tadqiqotlar natijasida makonning rivojlangan neolit 
davriga to ‘g ‘ri kelishi va mil.avv. IVming yilliklarga oid ekanligi 
aniqlandi.
M akondan ikkita xona qoldigM topilgan boMib, ulardan birining 
maydoni 110-120kv.m. Xonaning 
konussimon tomi avvai qamish, 
so‘ngra daraxt qobigM bilan yopilgan. Xonadan ustun qoldiqlari va 
o ‘choq izlari aniqlandi. M akondan chaqmoqtoshdan ishlangan mikrolit 
qurollar, 
kamon o ‘q uchlari, turli xil suyak qurollar -
garpunlar, 
qarmoqlar, ignasimon uchli qurollar, ignalar, silliqlanib ishlangan 
boltachalar, tosh va sopollami silliqlaydigan asboblar, chig‘anoqlardan, 
parranda suyaklari va feruza toshdan yasalgan taqinchoqlar topilgan. 
Shuningdek, qora-qizgMsh va oq rangdagi bo‘yoqlar bilan bo‘yalgan 
turli naqshlar bilan bezatilgan sopol buyumlarning parchalari topilgan. 
rolstov manzilgohidagi tosh qurollam ing 
Darvozaqir I, II va Katta 
f uzkon makonlaridagi qurollar bilan o‘xshash tomonlari aniqlangan.
1 olstov manzilgohidan topilgan ashyolar Kaltaminor madaniyatining
0 Z1ga xos xususiyatlarini yanada oydinlashtirdi. Jumladan, Kaltaminor
57

---

xo ‘jaligining asosini baliqchilik tashkil qilgan. Baliq ovida to ‘rdan, 
suyak garpunlardan, tosh sanchqidan va qarmoqlardan keng foyda­
langanlar. Ulam ing namunalari Kaltam inor madaniyati yodgorliklarida 
ko ‘plab uchraydi. X o‘jalikda hayvon ovi ham muhim aham iyatga ega 
bo lgan. Ular asosan, y o w o y i cho‘chqa, buxoro ohusi, jayron, qulon, 
sayg‘oq va boshqa hayvonlarni ovlaganlar. Ovda ular o ‘q-yoydan keng 
foydalanganlar. X o‘jalikda pardozlangan tosh boltalar va teshalardan 
foydalanishgan. Aholisi to ‘qim achilik bilan ham shug'ullanib, o'zlari 
uchun kiyim -kechak va baliqlar uchun to ‘r to ‘qishgan. X o‘jaligining 
uchinchi tarm og‘i term achilik boMgan. Yodgorliklarda y o w o y i jiyda 
danagi ko‘plab topilgan.
Sirdaryoning pastki oqim ida so‘nggi neolit davriga oid ko'pgina 
m akonlar tadqiq qilindi. Shulardan Saksovul va Shulqum qarorgoh- 
laridan katta 
material olingan. Bu erdagi ibtidoiy jam oalar ko‘pincha 
qirgMch qurollarini tosh siniqlaridan yasaganlar. Sopol idishlam ing turli 
shakllari mavjud. Ular tuxum sim on shaklda boMib, tagi tekis ishlangan 
va qisman naqshlangan.
Kaitam inor madaniyatining ijtimoyi rivojlanishida m atriarxat davri 
boMib, ju ft oilalar shakllagan edi. Bundan Jonbos-4 makonidan topilgan 
100 
ga 
yaqin 
mayda 
o ‘choqlar 
darak 
beradi. 
Shuningdek, 
kaltam inorliklar o ‘z faoliyatlarida tabiatga butunlay qaram edilar. Ular 
yashash jo y la ri- kulbalarini daryo va koM buylarida qurganlar. D aiyolar 
o ‘z o ‘zanini o ‘zgartirishi bilan ular ham o ‘z manzilgohlarini o ‘zgar- 
tirganlar.
Hozirgi kunda 
Kaltaminor m adaniyati izlari Sirdaryoning quyi 
oqimi, Qizilqumning ichki hududlari va Zarafshonning quyi havza- 
larida topilgan.