N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

 
V.3. Gaz quvurlarining texnologik hisobi 
Magistral gaz quvurlarini texnologik hisobiga, gazlarni quvurlardan jo`natish 
jarayoni bilan bog`liq bo`lgan kattaliklarni aniqlash kiradi. Texnologik hisoblashlar 
tarkibiga quvurlarning gidravlik hisobi kirib, unda quvurlarda bosim yo`qolishi, 
kompressorlar o`z ichiga oladi. Texnologik hisoblar magistral gaz quvurini loyihalash 
bo`yicha qabul qilingan normalar asosida amalga oshiriladi. 
Quvurlarni texnologik hisoblarini amalga oshirish uchun quyidagi ma‘lumotlar 
kerak bo`ladi: 
- gaz kimyoviy tarkibi va fizik ko`rsatkichlari; 
- quvurning yillik gaz o`tkazuvchanlik qobiliyati; 
- quvurning umumiy uzunligi; 
- gazning harorat ko`rsatkichlari; 
- trassa profil chizmasi va geologik sharoitlar; 
- elektr ta‘minoti manbasidan va yo`ldan uzoqligi to`g`risidagi ma‘lumotlar va 
boshqalar. 
Gaz quvurining gidravlik hisobi. 
Magistral gaz quvurini gidravlik hisobida quvurdagi bosimni yo`qotilishi, gaz 
quvurining o`tkazuvchanlik qobiliyati, kompressorlar orasidagi masofa aniqlanadi. 
Sutkalik gaz o`tkazuvchanlik qobiliyati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. 
q=Q
y
/365·k
y
 ; m
3
/sut. 
 
bu yerda Q
y
– yillik haydalgan gaz miqdori; k
y
– yillik o`rtacha gaz ishlatish 
notekisligini ko`rsatuvchi koeffitsiyent. 
Magistral gaz quvurlaridan haydalayotgan gaz bosimi 0,3 MPa dan baland 
bo`lgan hamda boshlang`ich va oxirgi nuqtasidagi farq 200 m dan baland bo`lmagan 
hol uchun quvurning o`tkazuvchanlik qobiliyati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 

---

68 
q=0,326·10
-2
·
 
D2,5·√P
1
2
-P
2
2
/λ
ish
·Δz
o’r
·т
o’r
·ℓ. 
 
bu yerda q – quvurning o`tkazuvchanlik qobiliyati, mln. m
3
/sut, (20
o
va 760 
mm.sim.ust da); D – quvurning ichki diametri, m da; P
1
va P
2
– gazning boshlang`ich 
va oxirgi bosimi, Pa da; λ - ish gidravlik qarshilik koeffitsiyenti; Δ – gazning havoga 
nisbatan zichligi; Z
o’r
- gaz quvuri uzunligi bo`yicha gazning o`rtacha yuqori 
siqiluvchanlik koeffitsiyenti; T
o’r
– quvur uzunligi bo`yicha haydalayotgan gazning 
o`rtacha harorati, K; ℓ -gaz quvurining hisoblanayotgan uzunligi, m. 
Gidravlik qarshilik koeffitsiyenti quyidagi umumiy formula orqali aniqlanadi: 
λ
ish
=0,067(158/Re+2k
e
/D)-0,2 
 
bu yerda Re – Reynolds soni; k
e
– quvurning ekvivalent g`adir – budurligi. 
Reynolds soni quyidagicha aniqlanadi. 
Re=18,1·g Δ/Dμ
2 
 
bu yerda μ
2
– gazning dinamik qovushqoqligi, gazning quvur bo`yicha oqish rejimiga 
ko`ra (Re=2000 – 3000) bo`lganda 
λ
ish
=0,067(158/Re+2k
e
/D)-0,2=0,1844/Re-0,2 
 
Kvadrat rejimda gidravlik qarshilik koeffitsiyenti Re soniga bog`liq bo`lmaydi. 
U holda quyidagicha topiladi. 
λi
sh
=0,067(2·k
e
/D)-0,2 
 
Gidravlik qarshilik qiymati quvurning yangi eskiligiga va uning qismining 
g`adir – budirlik ko`rsatkichlariga hamda oqish rejimiga, bir rejimdan boshqa 
rejimiga o`tishlariga bog`liq bo`lgan holatiga va boshqalar hisobga olinib, λ ish 
qiymati aniqlanadi. 
Yuqoridagi keltirilgan ifodalarni hisobga olib, kompressor orasidagi masofa 
quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi. 
Kvadrat rejimda, kompressorlar orasidagi masofa quyidagicha aniqlanadi. 

---

69 
ℓ=(А·d
ich
-2,6)
 2
/Δт
o’r
·z
o’r
 ·P
1
2
-P
2
2
/g
2 
 
O`tish rejimida kompressorlar orasidagi masofa 
ℓ=(А′·d
ich
-2,6)
2
/Δт
o’r
·z
o’r
·λ·P
1
2
-P
2
2
/g
2 
 
bu yerda ℓ - kompressor stansiyasi orasidagi hisobli oraliq, km. 
A=1,67·10
-6
gφYe (kvadrat rejimda); 
A′q0,33Ä·10
−6
gφYe (o`tish rejimda) g – gaz oqish rejimini kvadrat rejimidan 
farq qilishini ko`rsatuvchi koeffitsiyent, kvadrat rejimda gq
1
ga teng. Ψ – quvur tagi 
xalqalarini hisobga oluvchi koeffitsiyent. Agar xalqalar bo`lsa φ = 1 ga teng. Ye – 
quvur ichki yuzasini hisobga oluvchi koeffitsiyent. Yangi quvurlarni oxiridagi bosim 
tegishlicha quyidagi ifodalar orqali hisoblanadi. 
Kvadrat rejimida:


2
6
,
2
2
'
'
2
ich
r
o
r
o
bosh
ox
d
A
l
q
Z
T
p
P






O`tish rejimida: 


2
6
,
2
'
2
'
'
2
ich
r
o
r
o
bosh
ox
d
A
l
q
Z
T
P
P








Quvurda gazlar harakatlanganda bosim pasayib boradi. Quvurni boshidan 
uning uzunligining istalgan nuqtasidagi bosimning o`zgarishi quyidagi ifoda orqali 
aniqlanadi: 


l
x
P
P
P
Px
2
2
2
1
2
1



bu yerda P
x
– quvurni boshidan x uzoqlikda joylashgan nuqtadagi bosimi. 
Gaz quvurini uzunligi bo`yicha kompressorlar soni quyidagi ifoda orqali 
aniqlanadi: 
;
l
L
n 
dona 
bu yerda L–quvurning umumiy uzunligi, km; ℓ - kompressorlar orasidagi masofa, km. 

---

70