N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

V.2. Neft quvurlarining gidravlik hisobi 
Gidravlik qarshilik koeffitsiyenti. Gidravlik qarshilik koeffitsiyenti λ, Reynolds 
soni Re=ωD/v va nisbiy g`adir–budurlik k/D ning funksiyasi hisoblanadi. K – quvur 
ichki devor sirti holatining gidravlik qarshilikka ta‘sirini harakterlovchi, ekvivalent 
absolyut g`adir – budirlik. 

---

63 
Reynolds sonining nisbatan kichik miqdorida laminar va turbulent oqim 
zonalarida oqimi g`adir – budurliklarning bo`rtiqlari suyuqlik oqimi bilan silliq 
surkalib oqadi va g`adir – budirlik napor yo`qotilishiga ta‘sir qilmaydi, gidravlik 
qarshilik koeffitsiyenti miqdori faqat Reynolds (Re) soniga bog`liq bo`lib, Re soni 
ortsa, gidravlik qarshilik koeffitsiyenti λ kamayadi. Bunday xududga, ya‘ni λ=λ(Re) 
ga silliq ishqalanish hududi deyiladi. Reynolds sonining ortib borishi esa, g`adir – 
budirlikning o`lchamlari qancha katta bo`lsa, shuncha tez hosil bo`ladi. Bundan kelib 
chiqadiki, endi suyuqlik oqimiga qarshilik ko`rsatish nafaqat Reynolds soniga balki 
g`adir – budirlikka ham bog`liq ekanligi ko`rinib turibdi. Bu hududga ya‘ni λ = λ(Re, 
k/D) ga aralash ishqalanish hududi deyiladi. Bu yerda Re soni miqdori ortishi bilan, 
uning λ ga ta‘siri kamayib, k/D ning ta‘siri ortib boradi. (G`adir – budirlik 
burtiqlarida uyrumlar hosil bo`lish tezligi ortib boradi). 
Reynolds sonini va Leybenzon formulasini aniqlash. 
Reynolds sonining katta miqdorlarida λ koeffitsiyenti unga bog`liq bo`lmay 
qo`yadi. Ya‘ni λ=λ(k/D) bo`ladi. Bunday hududga – mutloq g`adir – budir 
ishqalanish hududi yoki kvadratik tartibdagi harakat hududi deyiladi. Bu yerda λ – 
doimiy kattalik va naporning yo`qotilishi tezlik kvadratiga to`g`ri proportsionaldir. 
Laminar oqim (Re=2000) da gidravlik qarshilik koeffitsiyenti λ Stoks 
formulasi orqali aniqlanadi: 
λ=64/Re 
 
Laminar tartibdagi oqim qovushqoq neftlarni haydashda sodir bo`ladi. λ ning 
turbulent oqimi (Re=3000) silliq ishqalanish xududidagi qiymati Blaziusning empirik 
formulasi bilan aniqlanadi.
λ=0,3164/(Re)
0,25 
 
bu formuladagi o`rta qovushqoqlikdagi neftni haydovchi quvurini hisoblashda 
foydalaniladi. 
Ochiq turdagi neft mahsulotlari haydaydigan neft mahsulotlari quvuri bir 
qancha vaziyatlarda, undagi oqim tartibini kvadratik deb qabul qilib Shifrinson 
formulasi bilan hisoblash mumkin. 

---

64 
λ=0,11(k/D)
0,25 
 
Aralash ishqalanish hududidagi gidravlik qarshilik koeffitsiyentini aniqlash 
uchun universal formulalar ishlatiladi. Ulardan biri Altshul formulasi: 
λ=0,11(k/D+68/Rе)
0,25 
 
Altshul shuni ko`rsatadaki agar Rek/D<10 bo`lsa, u holda Blazius formulasi 
orqali, agar Rek/D>500 bo`lsa, Shifrinson formulasi orqali aniqlash mumkin. 
Shunday qilib, Rek/D<10 ni silliq va aralash ishqalanishlar hududlari orasidagi 
chegara deyish mumkin. Rek/D=500 ni esa aralash va mutloq g`adir – budir 
ishqalanish hududlari orasidagi chegara deyish mumkin. Ekvivalent g`adir – budirlik 
ko`rsatkichlari: 
Yangi choksiz quvurlar uchun: k=0,01-0,02 mm, bir necha yil ishlatilgandan 
so`ng: k=0,15-,03; 
Yangi payvandlangan quvurlar uchun: k=0,03-0,1 mm, bir oz zanglagan 
quvurlar uchun: k=0,1-0,2. 
Diametri 377 mm gacha bo`lgan magistral neft quvurlari k=0,125 mm, katta 
diametrli quvurlar uchun k=0,1 ga teng deb qabul qilingan. 
Stoks, Blazius va Shifrinson formulalari quyidagi umumiy ko`rinishga ega: 
λ=А/Rе
m 
Bu yerda A va m – doimiy kattalik, m – suyuqlik harakatining tartibi 
ko`rsatkichi deyiladi. Bu formulani Darsi – Veysbax tenglamasiga quysak va 
Re=4Q/(πDv) deb qabul qilsak, u holda Leybenzonning to`ldirilgan formulasini hosil 
qilamiz: 
h
τ
=β(Q2
-m
v
m
)/(D
5-m
)L 
bunda 
β=8A/(4
m
π
2-m
g) 
 
Leybenzon formulasi h
τ
ning Q ga bog`liqligi yaqqol ko`rinib turgan 
vaziyatlardagina qo`llanilishi mumkin. 

---

65 
mֽ A va β ning qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
VI.1-jadval 
Tartib 
M 

β, (с
2
/м) 
Laminar 
Turbulent 
Kvadratik ishqalanish 
Hududi 
1 
0,26 
0 
64 
0,3164 
Λ 
128/πg=4.15 
0,24/g=0,026 
8λ/π
2
g=0,0827λ 
Quvur uzunligi bo`yicha umumiy bosimni yo`qolishi quyidagicha aniqlanadi. 
H=h
ish
+Σhm+Δz 
 
bu yerda, Σh
m
– mahalliy qarshiliklardagi bosim yo`qolishlarining yig`indisi.
Δz – quvur trassasini oxirgi va boshlang`ich nuqtalarining o`rtasidagi farqni 
ko`rsatuvchi belgi. Mahalliy qarshilik bo`yicha bosimning yo`qolishi quyidagi ifoda 
bo`yicha topiladi: 
h
m
=ξφ·w
2
/2g 
 
bu yerda, ξ – mahalliy qarshilik koeffitsiyenti. Uning qiymati mahalliy qarshilik 
turiga ko`ra jadval yordamida aniqlanadi. φ – to`ldirish koeffitsiyenti (turbulent rejim 
uchun φ=1, lominar rejim uchun uning qiymati Re va ξ larga ko`ra grafik bo`yicha 
qabul qilinadi. 
Nasos stansiyalarining asosiy jixozlari tanlanib ularni joylashtirish uchun hisob 
ishlari amalga oshiriladi. Neft va uning mahsulotlari magistral quvurlarining, nasos 
stansiyalarining asosiy jixozlariga, nasoslar va ularni harakatga keltiruvchi 
elektrodvigatellar kiradi. 
Nasos stansiyalari soni umumiy ko`rinishdagi ifoda yordamida aniqlanadi. 
n=iℓ+Δz/N
st 
 
bu yerda ℓ - quvur uzunligi, agar davon nuqtasi bo`lsa, shungacha bo`lgan masofa 
km. N
st
– stansiyada hosil qilinayotgan bosim. 

---

66 
Agar stansiya markazga intilma nasoslar bilan jixozlangan bo`lsa, kerakli 
bosim stansiya kommunikatsiyalarida bosimning yo`qolishini hisobga olib, nasos 
stansiyalari soni quyidagicha topiladi. 
n=iℓ+Δz/N
i
–Δh 
 
bu yerda N
i
– quvur ichidagi hisobli bosim. U ishlatiladigan quvurning chidamlilik 
qobiliyatiga ko`ra aniqlanadi. Δh – stansiya quvur kommunikatsiyalarida 
yo`qotishlardan tashkil topgan qo`shimcha bosim, m da.