Namangan davlat universiteti akayeva marapat abduxalikovna

1.6 Ijtimoiy ta’minot huquqining manbalari tushunchasi va ularning 
tasnifi 
Huquq manbai deganda ijtimoiy munosabatlarni davlat tomonidan tartibga 
solinishida qo‘llaniladigan huquqiy shakllar nazarda tutiladi. Davlat huquq 
normalari vositasida ijtimoiy munosabatlar maromiga, unda ishtirok etayotgan 
shaxslar hulq-atvoriga ta’sir etadi, huquq normalarini
qabul qilish orqali jismoniy 
va yuridik shaxslarga o‘zlariga tegishli huquq va erkinliklardan foydalanish, bu 
huquqlarga uchinchi shaxslar tomonida tajovuz qilingani taqdirda esa ularni 
himoya qilish choralari va usullarni nazarda tutadi. Qonun davlat erkini qonun 
hujjatlari orqali moddiylashgan holda ifodalanish shaklidan iboratdir.
Ijtimoiy ta’minot huquqi ommaviy huquq sohasiga mansub bo‘lgani tufayli 
uning predmeti jumlasiga kiruvchi ijtimoiy munosabatlar asosan davlat qonun 
hujjatlari bilan tartibga solinadi. Korxona va tashkilotlar tomonidan o‘z xodimlari 
va ularning oila a’zolariga korxona mablag‘lari hisobidan ijtimoiy-moddiy 
ko‘mak berish bilan bog‘liq munosabatlar ularning o‘zlari tomonidan qabul 
qilingan shartnomaviy yo‘sindagi lokal me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinishi 
mumkin.
Nodavlat mablag‘lari hisobidan homiylar va boshqa savob talab fuqarolar 
tomonidan ijtimoiy himoya aktlarini amalga oshirilishi O‘zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik kodeksi va uning asosidagi boshqa qonun hujjatlariga binoan 
(shartnomalar tuzish va ularni ijro qilish) tartbga solinishi mumkin.
Ijtimoiy ta’minot davlatning maxsus vakolatli organlari tomonidan amalga 
oshirilganida barcha uchun majburiy tusdagi qonun hujjatlariga ko‘ra tartibga 
solinadi. Huquq manbai sifatidagi, shu jumladan, ijtimoiy ta’minot huquqi manbai 
sifatida qonun hujjatlarining xususiyatlari, ularga qo‘yiladigan talablar va boshqa 
7
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Қонун қужжатлари тўплами. 2001 йил, №20, 139-модда.

---

22 
ko‘pgina masalalar O‘zbekiston Respublikasining "Normativ-huquqiy hujjatlar 
to‘g‘risida"gi Qonunida mustahkamlab qo‘yilgan
8.
 
Ushbu qonunga ko‘ra huquqning manbai deb belgilangan shaklda qabul 
qilingan, umummajburiy davlat ko‘rsatmalari sifatida qonun hujjatlari normalarini 
belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan rasmiy hujjatga aytiladi.
Ijtimoiy ta’minot huquqi manbalari jumlasiga quyidagilar kiradi:
a) O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi;
b) O‘zbekiston Respublikasining qonunlari;
v) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari;
g) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari;
d) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari;
e) vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarining hujjatlari;
j) Mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari. 
O‘zbekiston Respublikasida O‘zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi oliy yuridik kuchga ega va 
O‘zbekiston Respublikasining butun hududida qo‘llaniladi.
O‘zbekiston Respublikasida qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi asosida va uni ijro etish uchun 
qabul qilinadi hamda uning normalari va prinsiplariga zid kelishi mumkin emas.
Normativ-huquqiy hujjatlar rasmiy nashrlarda e’lon qilinishi kerak. 
Hammaning e’tibori uchun rasman e’lon qilinmagan qonun asosida hech kim 
sudlanishi, jazoga tortilishi yoki mol-mulkidan mahrum qilinishi mumkin emas.
Normativ-huquqiy hujjat rasman bayon tarzida e’lon qilinishiga yo‘l 
qo‘yilmaydi.
Normativ-huquqiy hujjat rasman e’lon qilinganda uning barcha rekvizitlari 
ko‘rsatiladi.
Normativ-huquqiy hujjatlarni norasmiy nashrlarda e’lon qilishga, shuningdek 
ularni qonun hujjatlarining elektron ma’lumot tizimlari orqali tarqatishga bu 
8
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Ахборотномаси 2001 й. 1-2-сон, 8-модда

---

23 
hujjatlar rasmiy manbalarda e’lon qilinganidan so‘ng hamda barcha rekvizitlari, 
e’lon qilingan rasmiy manbalari va kuchga kirish sanasini ko‘rsatish sharti bilan 
ruxsat etiladi.
O‘zbekiston Respublikasining qonunlari va O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi palatalarining qarorlari, shuningdek mahalliy davlat hokimiyati 
organlarining qarorlari, agar hujjatlarning o‘zida boshqa
muddat ko‘rsatilgan bo‘lmasa, rasman e’lon qilinganidan so‘ng o‘n kundan keyin 
kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari tegishlicha O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti yoki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
belgilangan tartibda kuchga kiradi va ular e’lon qilinishi shart.
Normativ-huquqiy hujjatlarni sharhlash normativ-huquqiy hujjatda 
noaniqliklar topilgan, u amaliyotda noto‘g‘ri yoki mantiqqa zid tarzda 
qo‘llanilgan hollarda amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq qonunlarning 
normalariga O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi sharh beradi.
Qonun osti hujjatlariga ularni qabul qilgan organlar rasmiy sharh beradi.
Sharhlash jarayonida normativ-huquqiy hujjatlarga tuzatishlar, qo‘shimchalar 
va aniqlashtiruvchi normalar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.