Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

M u h am m adrizo Erniyozbek o ’g ’li O gahiydir 
(1809-1874). Uning ijldida XIX 
asr Xiva xonligidagi ijtimoiy hayot o’z ifodasini topgan. Bu davrga kelib 
Turkiston Rossiya tomonidan bosib olingandi. Xalq ikki yoqlama zulm ostida 
qolgandi. Ogahiy bundan qattiq qayg’uradi, xalqning hur, ozod yashashini orzu 
qiladi.
Ogahiyning ilm-fan, maktabning jamiyatda tutgan o ’rni, aqliy va xulqiy 
tarbiya haqidagi qarashlari diqqatga sazovor. Uning fikricha bola yaxshi 
fazilatlarni faqat ta’lim va tarbiya natijasidagina olishi mumkin. Shuning uchun u 
bola tarbiyasi bilan uning kichikligidan shug’ullanish lozimligini uqtiradi. Bola
48

---

tarbiyasi juda nozik ish ekanligini. bunda xatoga yo’l qo’yib bo’lmasligini, bola 
yoshlikda juda ta ’sirchan, tez qabul qiluvchi bo’lishini aytib, u yaxshi fazilatni 
ham, yomon odatni ham farqiga bormasdan qabul qilaveradi, deb yozadi. Bola 
yaramas odatlami kasb qilmasligi, yaxshi oila va jamoada tarbiyalanishi, badxulq 
odamlardan o’zini tortishi, ular bilan hamsuhbat bo’lmasligi darkor. Bola 
xushmuomala bo’lishi, salomlashish, ota-onani hurmat qilish, yolg’on gapirishga 
o'rganmasdan, doimo to’g ’ri va rost gapirishni, shirinsuxanlikni puxta o ’rganishi 
lozim. Bola boshqalar oldida - o’zini kamtar tutishi, sergap va mahmadona 
bo’lmasligi, gapirishdan oldin puxta o’ylab olishi lozim.
Ogahiy insonning hayot go’zalliklarini, muhabbat zavq-shavqini to’lib- 
toshib tarannum etdi. U o ’z asarlariga ijtimoiy fikrlami mahorat bilan singdirib 
yuboradi. Rgahiyning yuksak insonparvarlik bilan sug’orilgan g’oyalari Xorazm 
xoni va shoir Feruzning siyosiy-ma’rifiy tarbiyasiga ta’sir qiladi. Shoir xon 
Feruzga bag’ishlangan "Qasidai nasihat" asarida saltanatni boshqarish to’g ’risida 
yo’l-yo’riqlar berib, mamlakat va xalqni adolat bilan idora etish yo’llarini 
ko’rsatib beradi. Shoiming fikricha, har qanday davlat boshlig’i hokimiyatni 
mustahkamlash uchun ijobiy fazilatlarga ega bo’lishi, podshohi himmatli, shijoatli, 
adolatli, g ’ayratli, saxovatli, sof niyatli, madaniyatli, hamiyatli, kambag’alparvar 
bo’lishi zarur. Ogahiy hukmdor shu fazilatlarga ega bo’lsa hokimiyati kamol 
topadi, mamlakati farovon bo’ladi, degan fikrni ilgari suradi. Shoiming fikricha, 
shoh shariat ahkomlariga qattiq amal qilmog’i, aysh-ishratdan, fitna va g ’iybatdan, 
g’aflatdan, yalqovlikdan, zulm-razolatdan, molparastlikdan yiriq bo’lishi lozim. 
Xiva xoni Muhammad Rahimxon - Feruz uning davlatni boshqarish to’g’risidagi 
maslahatlariga quloq tutgan, uning hikmatli baytlarini marmar toshlarga yozdirib 
arzxonalarga qo’ydirgan, ко’ ezgu ishlarni amalga oshirgan.
XIX 
asming ikkinchi yarmida mamlakatimiz ijtimoiy fikri tarixida alohida 
o ’rin egallagan taniqli shaxslardan biri