Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

Turdi 
Farog’iydir.
Turdi o’z asarlarini real obrazlar bilan boyitdi, ularni real hayot voqealari 
bilan bog’ladi, hukmron guruhlarga kuchli nafrat bildirdi, ulaming yovuzliklarini 
fosh qildi, satirik g ’azal va muxammaslar yozib, an’anaviy janrlaming takomiliga 
ham hissa qo’shdi.
Turdining shoh asari "Subhonqulixon va uning amir-amaldorlari to’g ’risida 
hajviya" muxammasida ana shu tilga olingan shaxslarning qabih hatti-harakatlarini 
fosh qildi. U xonni davr fojiasining bosh aybdori sifatida qaraydi. Subxinqulixon 
saroyida avjiga chiqqan fisqu-fasod, poraxo’rlik va razilliklarning haqqoniy 
manzarasini chizib, butun zulm o’chog’iga - saroy ahllariga, yurtni xarob qilgan 
"boyqushlar"ga, elni talagan "bo’ri"larga qarshi isyon ko’tardi, xalq manfaatini 
himoya qildi.
XVII 
asr sharoitida Buxoro xonligida turkiy, xususan o’zbek urug’lari 
o ’rtasida o’zaro nizolar kuchaygan bo’lib, shoir ulaming bir-biridan uzoqlashib, 
mamlakatning mayda bo’laklarga bo’linib ketishini ularning o’zlari uchun ham 
g ’oyat xatarli deb bilar, xonlikning boshqaruv vakillarini muttaham, bebosh deb 
atashi esa achchiq haqiqatga asoslangan edi.
Boborahim M ashrab 
(1653-1711) ijodi so’fiylik taraqqiyotida katta iz 
qoldirgan. U ham boshqa so’fiylar singari o’zining xudoga - yaratganga bo’lgan 
muhabbatini, ishqini she’rlarida bayon etadi. Buni u ko’pincha majoziy shaklda -
parvonaning shamga intilishi misolida izhor qiladi. Uning ijodi hayotiyligi va 
xalqchilligi, insonning shodligi va dard-alamlarini yorqin va real tasvirlashi bilan 
ajralib turadi.
Mashrab ijodidagi ijtimoiy mazmun va kuchli tanqidiy yo’nalish uning 
ilg’or dunyoqarashi, xalqchil falsafasi, o’z davridagi salbiy voqea-hodisalarga aniq 
tanqidiy munosabatidan shakllangan. Qalandarlik tariqatiga kirgan Mashrab 
shaharma-shahar, qishloqma-qishloq ko’chib yurardi. Uning biror shahar yoki 
qishloqqa kelishi izsiz o ’tmasdi: uni oddiy xalq samimiyat va xursandlik bilan, 
hokim, amaldor va riyokor ruhoniylar esa hadiksirab, dushmanlik kzzi bilan qarshi 
olardilar. CHuqur ijtimoiylik va kuchli tanqidiy munosabat Mashrab ijodida 
ustvorlik qilgan hamda u yaratgan ko’pdan-ko’p asarlaming asosiy mazmunini 
tashkil etgan.
47

---

Mashrab ijodida so’fiy adabiyotda asrlar davomida qaror topgan ramz- 
timsollar, tushuncha-iboralar - ishq, muhabbat, yor, jonona, gul, may, boda, visol 
va boshqalar vositasida amalga oshirilgan.
Mashrab ijodi mehnatkash xalqning, kambag’allarning nochor ahvoliga 
achinish, boy-amaldorlaming firibgarligi, poraxo’rlik, makr-hiylalar uchun 
darg’azablikning in’ikosidir.
XVIII 
asr oxiri XIX asming birinchi yarmida o ’ziga xos o ’ringa ega bo’lgan 
zabardast shoiralardan biri