Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

X IX
a s m in g d astlab k i o ’n y illik la rid a
G ’arbiy Evropa mamlakatlarida 
liberalistik harakat vakillarining burjua tartibotlarini (xususiy mulkchilikni, 
ishbilarm onlik va konkurensiya erkinligini va shu kabilam i) mustahkamlashga 
intilishlari bilan bir qatorda ana shu jam iyatni tanqid ostiga olgan A.Sen-Simon, 
Sh.Fure, R.Ouenlar qarashlari ham rivojlandi.
A n ri d e S en -S im o n
(1760-1825) insoniyat jam iyati qonuniy ravishda 
ilgarilab, yuqori darajaga tom on taraqqiy qiladi, deb hisoblagan. Bir bosqichdan 
boshqasiga, undan uchinchisiga o ’tish bilan jam iyat o ’z taraqqiyoning "oltin 
asriga" tom on boradi. Antik va feodalizm davrini o ’z ichiga olgan teologik  
bosq ich
o ’z o ’rnini burjua davrini ifodalovchi m etafizik bosq ich ga bo’shatib 
beradi. Undan so’ng kishilarning barcha ehtiyojlarini qondiradigan, ulami baxtli 
yashashlarini ta ’m inlaydigan pozitiv (ijob iy) bosqich boshlanadi. Agar birinchi 
bosqichda jam iyatda hukm ronlik ruhoniylar va feodallarda, ikkinchi bosqichda -
yuristlar va m etafiziklarda bo ’lgan b o ’lsa, uchinchi bosqichda u olim lar va 
sanoatchilarga o ’tadi.
Sen-Sim on fikricha ijtimoiy taraqqiyot doimiy jarayon emas, unda nisbatan 
sekin rivojlanish davrlari ham, ba’zan esa ijtimoiy muvozanatni ostin-ustin qilib 
yuboradigan keskin taraqqiyot paytlari ham bo'ladi. Uning uchun ijtimoiy 
rivojlanishning hal qiluvchi kuchi g ’oyadir. Bilimlar va axloqiy taraqqiyot Sen- 
Simon tom onidan ijtimoiy progressning hal qiluvchi kuchi deb talqin qilinadi.
Jam iyatni o ’zgartirishni u b a’zi bir xususiy reform alardan boshlashni taklif 
qiladi: 
boyliklari 
avloddan-avlodga 
o ’tuvchi 
kishilam i 
boshqarishdan 
chetlashtirish, qishloq xo ’jaligi bilan shug’ullanmaydigan er egalaridan erlami 
sotib olish, dehqonlar ahvolini engillashtirish va h.k. Ana shundan so’ng siyosiy 
sohani o ’zgartirishga o ’tiladi: ishlab chiqarm aydigan sinflar (feodallar va "o’rta 
sinflar": yuristlar, harbiylar, ijarachi er egalari) hokimiyatdan chetlatiladi va 
siyosiy hokim iyat "sanoatchi"lam ing talantli vakillariga beriladi. Xalq ommasi 
hech narsaga aralashm aydi, ham m a narsa uning uchun qilinsa-da u chetda passiv 
kutib turadi.
Tarixning pozitiv bosqichida ilgarigi monarxlik, hukumat (ministrliklar) 
saqlanib qoladi. Ammo hokim iyat yangidan tashkil topgan Sanoatchilar Kengashi 
qo ’lida to ’planadi. U xususiy m ulkchilikni tugatish tarafdori emas, mazkur 
m unosabatlar sanoatchilar assotsiatsiyasi bilan uyg’unlashib ketadi.