Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

P o zitiv izm
(lotincha positivus - ijobiy) yo ’nalishining asoschilaridan biri 
O gyust K ontdir (1798-1857). Kont ta ’limoti fransuz m a’rifatparvarligi an ’analari 
keng tarqalayotgan davrda shakllandi. 1848 yildagi inqilobdan keyin «Pozitiv 
siyosat tizim i» degan asarirda, u o ’zining ijtimoiy-siyosiy qarashlarini bayon qildi. 
Kont pozitiv falsafasining asosiy g ’oyasi - fan hodisalarining tashqi qiyofasini 
tasvirlab k o ’rsatish bilan chegaralanishi kerak. Shu nuqtai nazardan Kont
79

---

m etafizikaga shubha bilan qaraydi va «m etafizika» hodisalarning m ohiyati 
haqidagi ta ’lim ot sifatida b arta ra f qilinm og’i lozim, degan d a’vo bilan chiqadi. O. 
Kont bilish tarixini 3 davrga b o ’ladi. U ning fikricha har bir davr dunyoqarashning 
m uayyan tipiga: teologik, m etafizik va pozitiv tiplarga m uvofiq keladi. Kont 
o ’zining uch bosqichli sxem asidan fanlam i turkum lash ham da fuqorolik jam iyati 
tarixini si sternal ashtirish uchun foydalangan.
Kont fikricha, m etafizik dunyoqarash, teologik dunyoqarashning o ’zgargan 
shakli bo ’lib, barcha hodisalarning asosini - abstrakt m etafizik m ohiyatlar tashkil 
qiladi. Shuning uchun, teologik va m etafizik dunyoqarash o ’m iga, «m utloq bilim»
- (m aterializm va o b ’ektiv idealizm )dan voz kechadigan «pozitiv m etod»larni 
q o ’llashni ta k iif qiladi. K ontning fikricha, fanning vazifasi hodisalarning «nim a 
uchun»ligini uqtirib berish em as, balki ularning «qanday»ligini yoritib berishdan 
iboratdir.
Kont jam iy at hodisalarini izohlaydigan fanga «sotsiologiya» term inini ilk 
bor kiritib, sotsiologik t a ’lim otining asosiy g ’oyasi - jam iyat tartiblarini inqilobiy 
y o ’l bilan o ’zgartirish befoyda, deb e ’lon qildi. K ontning sotsiologiyasi ijtim oiy 
hodisalarni solishtirish va tahlil etish uslublariga asoslanadi. K ont oila, tabiiy 
muhit, urushlar, m adaniyat, sa n ’at, iqtisodiy ishlab chiqarish rivoji va boshqa 
jarayonlarining ijtim oiy m asalalalarini tahlil qiladi. Shu bilan bir qatorda, 
sotsiologiya fanini m iyaning fiziologik jarayonlarini o ’rganuvchi fiziologiya faniga 
b o g ’lab q o ’yadi. K eyichalik, pozitivizm ning rivojida ingliz olim lari Djon Styuart 
Mill (1806-1879), G erbert S penser (1820-1931) lar katta rol o ’ynadilar.
S.M ill K ontning pozitivizm g ’oyalariini qabul qildi, lekin ijtim oiy-siyosiy 
qarashlarida, unga q o ’shilm aydi. U ning asosiy ilm iy g ’oyalari «M antiq tizim i» 
asarida (1843 y. chop etilgan) bayon etilgan.
G erbert Spenserning 1850 nashr qilingan «Sotsial statika» degan yirik 
asarida organik rivojlanish g ’oyalarini ijtimoiy taraqqiyotga tadbiq etadi. Spenser 
tarixda buyuk shaxslarning 
hal etuvchi roli haqidagi fikrlarini butunlay inkor 
etadi. Ijtim oiy evolyusiyaning y o ’nalishlari va kelajagi haqida gapirar ekan, 
jam iyatni uch turga ajratadi.