Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti
Download 5.04 Mb. Pdf ko'rish
|
Qozoqov S, shaxs va jamiyat. pdf (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- -m e to d o lo g ik v a z ifa si
- -p r o g n o s tik (o ld in d a n k o ’ra b ilish ) v a zifa si
- 3. Milliy-mafkiiraviv omillarnine ta ’siri haqida
-sin te tik v a z ifa si
-m illa tn in g m a’naviy-tarixiy borlig’i haqidagi alohida, m axsus bilim larni, ulam ing m anfaatlari asosida bir butun tizim ga m antiqiy izchil birlashtirishdan iborat; -g n o s e o lo g ik v a z ifa si g ’oyaviy-m afkuraviy m unosabatlarning o ’zaro sababiy bog’lanishlari va dahldorliklarini aniqlab, ularning kelib chiqish genezisini, rivojlanish xarakteristikasini m antiqiy izohlaydi; -m e to d o lo g ik v a z ifa si - m uayyan nazariya bazasida ilmiy tadqiqot faoliyatining y o ’nalishlarini belgilaydigan, sam aradoligini ta ’m inlaydigan har xil usullar, uslubiyatlarini shakllantiradi; -p r a k s io lo g ik v a z ifa si - m illiy m ustaqillik va rivojlanish g ’oyalarining am aliyotga tadbiq qilinishi, y a'n i borliqni o ’zgartirish uchun harakatdagi q o ’llanm a, dastur bo ’lishi bilan xarakterlanadi; -p r o g n o s tik (o ld in d a n k o ’ra b ilish ) v a zifa si - ilmiy farazlar, nazariyalar asosida m afkuraviy jaray o n larn in g m avjud holati, rivojlanish tendensiyasi, uning kelajakdagi xususiyatlari haqida xulosalar chiqariladi. 3. Milliy-mafkiiraviv omillarnine ta ’siri haqida Jam iyat taraqqiyotining har qanday bosqichlarida «inson sifati»ni, jam iy at ijtim oiy-siyosiy xarakterini belgilaydigan g'oyaviy-m afkuraviy m unosabatlar hal qiluvchi aham iyat kasb etgan. Ayniqsa hozirgi davrda jam iyat m azm unini belgilovchi m a ’naviy-m adaniy om illar tizim ida m afkuraviy jarayonlarning intensivlashib, universallashib va globallashib borishi bilan «inson sifat»larini o 'rg a n ish d a ideologiya fanining aham iyati o ’zgacha xarakter kasb etm oqda. H ech qanday ja m iy a td a millat va Vatan m anfaatlarini him oya qila olm aydigan shaxsning ham , jam iyatning ham «m afkurviy sifatlar»ini yuqori deb baholab b o ’lm aydi. Buni aniqlash uchun jam iyat hodisalariga nisbatan om illar tahlili y o ’n alishlarining u y g ’unlashuvi zarur. Jam iyat va shaxs m afkuraviy sifatlarini o ’rganadigan ideologiyaning ilm iyligini, hayotiyligini belgilaydigan asosiy m ezonlardan biri - insoniyatning ehtiyoj va m anfaatlarini hisobga olgan holda, konkret jam iyat va shaxsni 88 o'zgartirishdir. Boshqacha aytganda, «m afkuraning hayotiyligi uning xalq tabiatiga, turm ush va tafakkur tarziga nechog’li mos b o ’lishi, eng muhimi, jam iyatning m illiy m anfaatlarini, orzu intilishlarini qay darajada aks ettirishi bilan o ’lchanadi. Faqat shunday m afkuragina hayot va davr sinovlariga bardosh beradi, odam lar unga ishonib, o ’zining iym on-e’tiqodi sifatida qabul qiladi. Shundagina, u eng zam onaviy quroldan ham ko ’ra kuchli ruhiy - m a’naviy qudrat kasb etadi». Ideologiyaning fan sifatida shakllanish va rivojlanish qonuniyatlarini, inson m a’naviyatining tarkibiy qismi b o ’lgan axloqiy, huquqiy, siyosiy va boshqa shu kabi qadriyatlardan, ulam ing rivojlanishi xususiyatlarini o ’rganadigan maxsus jam iyatshunoslik fanlaridan mustaqil tarzda tushuntirib b o ’lmaydi. Zero, muayyan ijtimoiy m unosabatlar ham, ularni o ’rganuvchi maxsus fanlar ham, jam iyat hayotini tartibga solib. boshqarib turadigan sub’ektiv omil tarzida «inson-inson», «inson- jam iyat», «jam iyat-jam iyat» m unosabatlarining o ’zaro ta ’sirini va rivojlanishini ilm iy asoslashda, insoniyat sivilizatsiyasi taqdirida muhim aham iyatga ega. M illiy ideologiyaga asos b o ’ladigan m a’naviy-m adaniy merosni ijodiy rivojlantirish m urakkab jarayon bo ’lib jam iyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ehtiyojlariga, tarixiy shakllangan m a’naviy m adaniyat darajasiga mos kelmayotir. SHuning uchun ham jam iyatshunoslik fanlarida tarixiy merosga m unosabat bir-biri bilan bog’liq ikki y o ’naiish uyg’unligini taqazo qiladi. y a’ni: birin ch isi - tarixiy m erosni, an ’analam i um um insoniy qadriyatlarning tarkibiy qismi sifatida asrab- avaylash va ijodiy rivojlantirish; ik k in ch isi - mafkuraviy munosabatlam i nazariy bilish va am aliy o ’zgartirish jarayonida, jam iyatning yangi m a’naviy rivojlanish darajasiga m os keladigan g ’oyaviy tizim larni shakllantirib, hayotga joriy etishdan iborat. M illiy m erosni rivojlantirish - murakkab pedagogik-didaktik, mafkuraviy vazifa b o ’lib, unga ongli, ijodiy m unosabat shaxsning m a’naviy jihatdan o ’z-o ’zini anglashi va am aliy faoliyatida ifodalash usulidir. Shu nuqtai nazardan, jam iyatshunoslik fanlarini rivojlantirishning tarixiy negizlari va mavjud muqobil nazariy qarashlam i, umum insoniy maqsad va manfaatlarga mos bo ’lgan turli mafkuraviy vositalarni, uslublarni bir-biriga muvofiqlashtirish kutilgan natijalami beradi. Shunga k o ’ra, hozirgi davrda ideologiyaning mavjudlik holatini, uning tarixiy m erosini ijodiy rivojlantirish darajasi sifatida olib qarash kerak. Har qanday tarixiy davrda jam iyatshunoslik fanlari rivojlanishining ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy, m a ’naviy, huquqiy-qonuniy negizlarini yaratish jam iyat barqaror taraqqiyotining nazariy-m etodologik asosi va imkoniyati hisoblanadi. SHuning uchun ham davlat siyosatida jam iyatshunoslik fanlarini rivojlantirish alohida aham iyatga ega b o ’lgan vazifa hisoblanadi. Jam iyat m a ’naviy-m adaniy hayotini erkinlashtirish (liberalizm) g ’oyasining dem okratik m azm uni ijtim oiy-gum anitar fanlar rivojlanishiga asos b o ’ladi. Jam iyatshunoslik fanlari nazariy, amaliy, m etodologik jihatlardan «inson-inson», «inson-jam iyat», «jam iyat-jam iyat» va boshqa strukturaviy elem entlam ing m unosabatlarini tashkillashtirish, boshqarish, nazorat qilishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 89 X X asm in g so ’ngi o ’n yilligida dunyoda «sotsialistik» deb atalgan siyosiy tizim ning, sobiq SSSR hududida esa, «qizil im periya»ning parokandalikka uchrashi bilan, dunyoning qaram a-qarshi qutblarga bo'linishiga barham berildi. D unyo siyosiy m aydonida mustaqil davlatlam ing vujudga kelishi natijasida, jam iyatshunoslik fanlarida ham o ’ziga xos m uqobil y o ’nalishlar paydo bo ’ldi. Shu jum ladan, O ’zbekistonning m illiy m ustaqillikka erishib, dem okratik huquqiy davlatni, fuqarolik jam iyati asoslarini shakllantirishi, jam iyatshunoslik fanlarini hukm ron kom m unistik m afkura diktaturasidan holi qilishning ijtim oiy-siyosiy im koniyatlarini vujudga keltirdi. Bugunga kelib O ’zbekistonda bozor iqtisodiyoti m unosabatlariga o ’tishning « o ’zbek m odeli», um um an ijtim oiy-siyosiy hayotni, xususan m a’naviy-m adaniy sohani erkinlashtirish jarayonining m illiy xususiyatlarini nam oyon qilm oqda va bu jam iyatshunoslik faniarining mazmunini belgilab berm oqda. Shuni e ’tiro f etish kerakki, m illiy jam iyatshunoslik fanlarini rivojlantirish boshqa y o ’nalishlarga nisbatan o g ’ir kechm oqda. Chunki, jam iyatshunoslik fanlarini dem okratiyalashtirish, erkinlashtirishning asosiy xususiyati bir tom ondan, bu ja ra y o n lar uchun bir xil andozadagi q at'iy belgilab q o ’yilgan axloqiy normalar, huquqiy m e’yorlar, universal ijtim oiy qoidalar m avjud em asligidir. Ikkinchi tom ondan, jam iyatshunoslik faniarining nisbatan m ustaqil ijtimoiy, siyosiy, huquqiy asoslarini m uvofiqlashtirish bilan b o g ’liq tashkiliy qiyinchiliklarni bartaraf qilish o g ’ir kechm oqda. Shu bilan birgalikda, ulam ing barchasi uchun xos b o ’lgan um um iy qonuniyatlar, talablar ham m avjud. Y a ’ni, 1) jam iyat m a’naviy m adaniyatini rivojlantirishning ustuvor m aqsadlarini, vazifalarini am alga oshirib, uning barqaror o ’sish istiqbollarini, shaxs barkam olligini ta ’m inlaydigan m illiy va um um insoniy m anfaatlar birligi; 2) insonlarning m illatidan, irqidan, diniy e ’tiqodidan, iqtisodiy ahvolidan, siyosiy qarashlaridan, madaniy saviyasidan qat’i nazar, huquqiy m as’uliyati va ijtimoiy faoliyat erkinliklarining ustuvorligi; 3) um um insoniyat sivilizatsiyasining axloqiy, huquqiy, siyosiy, m a ’naviy qadriyatlar va tarixiy m eroslariga tayanishi ham da m illiy a n ’analarini rivojlantirishi; 4) m illat tarixiy taraqqiyoti qonuniyatlariga, m entalitet xususiyatlariga mos tarzda jam iyatshunoslik fanlarini erkinlashtirish im koniyatlari va sharoitlarining o ’zgarishi; 5) mavjud tizim ning ijtim oiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy m unosabatlarida keskin ziddiyatga borm aslik va m urosasozlik xususiyatlari; 6) jam iy atsh u n o slik fanlarini erkinlashtirish - ja m iy a t m a ’naviy-m adaniy hayotining dinam ik o ’zgarishlarini dem okratik tam oyillarga, umum insoniy axloqiy norm alarga asoslanib, bosqichm a-bosqich am alga dbhiradigan siyosiy kuch va im koniyatlarni topish muhim aham iyatga ega. B ozor iqtisodiyoti m unosabatlariga asoslangan jam iyatda ijtim oiy-gum anitar fanlarni rivojlantirishning muhim dem okratik tam oyillaridan biri - huquqlar, im tiyozlar, im koniyatlar tengligi sharoitida m illiy m anfaatlar asosida muvofiqlikni ta ’m inlashdir. Zero, dem okratik jam iy at fikr, so ’z, m atbuot, e ’tiqod sohalarida am aliy faoliyat erkinligi uchun shart-sharoit ham da im koniyat yaratadi. Shu nuqtai nazardan, jam iyatshunoslik fanlarini siyosatdan erkinlashtirishning dem okratik tam oyillari, bir tom ondan, xalqaro tashkilotlar qabul qilgan inson huquqlari va erkinliklari ustuvorligini e ’tiro f etishi; ikkinchi tom ondan, millatning tarixiy 90 shakllangan m a'naviy-ahloqiy m e’yorlari va qadriyatlariga asoslanishi, o ’zligini anglashi bilan um um insoniy m ohiyatini nam oyon qiladi. Jam iyat taraqqiyoti bilan jam iyatshunoslik fanlarining barcha sohalarini mutanosib rivojlantirishning ijtimoiy m akon ham da tarixiy zamondagi xususiyatlari o ’zgarib, ulam ing m aqsadlarida va vazifalarida ichki birlik vujudga kelayotir. X ususan, respublikam izda bozor iqtisodiyoti m unosabatlariga o ’tishning hozirgi bosqichida, ijtim oiy-siyosiy fanlar sohasining m azm unidagi o ’zgarishlar - um um insoniy dem okratik tam oyillar va andozalarni m illiy taraqqiyot jarayonlariga kengroq q o ’llash bilan xarakterianadi. Bu jarayonning sam aradorligi, davlat tizimidagi «qonunchilik, ijro va sud tarm oqlarining o ’zaro muvozanati va m utanosibligini, shu bilan birga, ulam ing m ustaqilligini ta ’minlash, har qaysi tarm oq o ’z vazifa va burchini bajarish uchun am aliy m exanizmlarni hayotda tashkil qilib berish» bilan bog'liq. Hozirgi davrda jam iyatshunoslik fanlarining g ’oyaviy asoslari va rivojlanish tam oyillari, uning an ’anaviy shakllangan tarixiy qadriyatlaridan kelib chiqqan b o ’lib, dem okratik huquqiy davlat va fuqarolik jam iyati qurishning tub siyosiy m aqsadlarini ifodalaydi. Y a’ni, shaxs va jam iyat erkinliklarini kengaytirish; davlatning markaziy va yuqori boshqaruv organlari vakolatlarini bosqichma- bosqich quyi tizim larga, mahalliy o ’zini o ’zi boshqarish tuzilm alariga o ’tkazish; nodavlat, jam oat tashkilotlari - fuqarolik institutlarining boshqaruvchilik rolini oshirishdan iborat. Jam iyat m a’naviy-m adaniy taraqqiyotining dem okratik xususiyatlari davlat siyosiy funksiyalarini qanday usullar va vositalar bilan am alga oshirishiga bog’liq b o ’ladi. Shu nuqtai nazardan, Birinchi Prezidentim iz ta ’kidlaganidek, «davlatning kuch qudrati - avvalo, dem okratik institutlarning mustaqil faoliyat ko’rsatishi uchun shart-sharoit yaratish, fuqarolar va jam iyatning barcha siyosiy, ijtimoiy salohiyatini ro ’yobga chiqarish, tadbirkorlik va iqtisodiy tashabbuslar erkinligi uchun im koniyatlam i tashkil etib berish qobiliyati bilan o ’lchanadi». Zero, jam iyatni bozor m unosabatlari talablariga ko ’ra qayta qurishda davlatning bosh islohotchilik roli jam iyatshunoslik fanlarini rivojlantirish vazifalarni qanday uddalashi bilan belgilanadi. O ’zbekistonda milliy mustaqillikni mustahkam lashning m a’naviy asoslarini - jam iyatshunoslik fanlarini rivojlantirishda, davlatning bosh islohotchilik roli quyidagi xususiyatlarida nam oyon bo’lmoqda: Download 5.04 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling