Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

4. Gegelning davlat haqidagi ta ’limoti.
Gegelning qarashlari uning quyidagi 
ta ’kididan kelib chiqadi: "V oqe’ narsalam ing barchasi aqlga muvofiqdir". Gegel 
tabiat va jam iyat hodisalarining asosida, demakki, davlat va huquq asosida ham, 
absolyut ruhiy va aqliy ibtido - "absolyut g ’oya" turadi, deb hisoblaydi. Uning 
fikricha davlat axloq amal qilishining oliy shaklidir, u hech kim ning m anfaatlariga 
xizm at qilm aydi, balki o ’z-o ’zicha absolyut maqsad hisoblanadi. Gegel ta ’limotida 
davlat oliy qadriyatlarning aks etishi sifatida tasvirlanadi, u shaxsga nisbatan 
oliylik huquqiga ega. Insonning oliy majburiyati esa - davlatning munosib a ’zosi
107

---

bo ’lishdir. G egel shuningdek fuqarolik hodisasining siyosiy-huquqiy mohiyatini 
asoslab beradi va vatanparvarlik shaxsning m uhim belgisi ekanligini aytadi.
5. 
Istilo nazariyasi.
XIX asr oxiri - XX asr boshlarida vujudga kelgan. U ning 
asoschilari (L. G um ilovich, K. K autskiy, E. D yuring va boshqalar) m azkur 
g ’oyaning to ’g ’riligiga isbotni m ashhur tarixiy faktlardan (m asalan, germ an va 
venger davlatlari vujudga kelishidan) qidirganlar. A vstriyalik tadqiqotchi L. 
G um ilovich shunday deb yozadi: "Tarix bizga davlatning faqat zo ’ravonlik orqali 
vujudga kelganidan boshqa birorta misolni k o ’rsata olm aydi. Bundan tashqari, bu 
ham m a vaqt bir qabilaning boshqasi ustidan z o ’ravonligi b o ’lgan, u kuchli begona 
qabilaning kuchsizroq, am m o o ’troq bo ’lishga ulgurgan aholini bosib olishi va 
bo ’ysundirishi sifatida nam oyon b o ’lgan".
D avlatning vujudga kelishi masalasi aftidan hali uzoq vaqt m obaynida fanda 
m unozarali m asala bo ’lib qoladi. U nga beriluvchi ja v o b lar esa bir qator o b ’ektiv va 
sub’ektiv 
om illarga 
bog’liq 
bo ’ladi. 
B irinchidan, 
tarix, 
etnografiya, 
arxeologiyaning rivoji bilan biz davlat va huquqning vujudga kelishi haqidagi 
yangi-yangi m a ’lum otlarni olam iz. Ikkinchidan, ushbu m a’lum otlar doim o u yoki 
bu falsafiy m aktab vakillari tom onidan ularning konseptual m o’ljallari m azm uniga 
m os ravishda talqin qilinadi.
H ar qanday davlat undagi m ohiyat, m azm un va shaklning birligi sifatida 
amal qiladi. D avlat faol amal qilishi, uning m exanizm i sifatli va m utanosib b o ’lishi 
uchun q a t’iy tashkil etilgan davlat hokim iyati talab etiladi. Bu erda davlat shakli 
biz uchun asosiy tushuncha hisoblanadi.