Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
69 
1.3.-rasm. Prognozlarning turlari.
32
 
Prognozlar funktsional belgisiga qarab ikkiga - normativ va izlanuvchi prognozlarga 
bo’linadi.
Izlanuvchi prognozlar: izlanayotgan ob’ektlarning kelajakdagi rivojlanish darajasiga 
asoslangan bo’lib, bu darajalarni qo’llash sharoitlaridan cheklashadi. Uning vazifasi 
o’rganilayotgan ob’ekt bor tendentsiyalar saqlangan holda qanday rivojlanishini 
o’rganishdir. 
Normativ prognozlar: izlanuvchi prognozlaridan farqli o’laroq oldin qo’yilgan 
maqsadlar bazasida ishlab chiqiladi. Uning vazifasi maqsad qilib olinayotgan ob’ektning 
kelajakdagi holatini prognozlash yo’li va erishish vaqtini aniqlashdir. 
Izlanuvchi prognozlar ob’ektning oldingiga nisbatan kelajakdagi holatini aniqlashdan 
qaytayotgan bir vaqtda, normativ prognoz teskari tartibda amalga oshiriladi, ya’ni 
kelajakdagi holatini qo’yilgan maqsadining tendentsiyalari va uni qo’llash tartibida amalga 
oshiriladi. 
Prognozlar turlanishi prognozlash yo’llari bilan uzviy bog’liq. Bir - birini 
to’ldiruvchi uch xil prognozlash usullari mavjud.
32
John E. Hanke, Arthur G. Reitsch, Dean W. Wechern. Business forecasting. Seventh edition. 2010 by Pearson 
Education, Inc.p. 45 

---

Biznesni tadqiq etish usullari 
70 
“Biznesni tadqiq etish usullari” ning fan sifatida rivojlanishida uning usuli katta rol 
o’ynaydi. Usul – bu, o’rganish yo’llari va usullarini tanlash hamda shu tarmoqdagi haqiqat 
ko’rinishlarini umumiylashtirishdir. Iqtisodiy prognozlashning usuli har bir tarmoqda 
bo’lganidek izlanayotgan ob’ektlarga qarashli, o’rganilayotgan omil va ko’rinishlar asosiga 
kirish mumkin bo’lgan dialektik usuldir. U umumiy ilmiy usullar va izlanishiga yondashuv 
hamda iqtisodiy ko’rinishlarni ilmiy prognozlashga asoslangan o’ziga xos usullar asosida 
ishlatiladi. 
Umumiy yondoshuvlardan quyidagilarni ajratish mumkin: 
 tarixiy yondashuv; 
 kompleks yondashuv; 
 tizimli yondashuv; 
 strukturaviy yondashuv; 
 tizimli-tarkibiy yondashuv. 
Hozirgi kunda kelajakni baholashni 2 turi hayotga tadbiq etilgan: ilmiy baholash va 
noilmiy ko’ra bilish. 
Kelajakni ilmiy baholashning turlari: