Namangan davlat universiteti sport faoliyati kafedrasi

Birinchi guruh - aqliy mehnat kishilari (olimlar, shifokorlar, muxandislar, 
idora xizmatchilari va boshqalar) 3000-3200 kkal.
Ikkinchi guruh - mexanizatsiyalashgan korxona ishchilari (tokorlar, 
frezeyerchilar, to`qimachilar, shahar transporti haydovchilari) 3500 kkal.
Uchinchi guruh - qisman mexanizatsiyalashgan korxonalarda jismoniy 
mehnat bilan shug`ullanadigan ishchilar (slesarlar, o`t yoquvchilar, qishloq 
xo`jalik ishchilari) 4000 kkal.
To`rtinchi guruh “ og`ir jismoniy mehnat qiluvchilar 4300-5000 kkal.
Odamda energiya sarfi uning fiziologik holati va mushaklarning faoliyatiga 
bog`liq. Yuqorida aytib o`tganimizdek, mushak faoliyati vaqtida energiya ko`p 
sarflanadi. Energiya sarfining bunday o`zgarishi ish qo`shimchasini tashkil etadi 
va mushakning zo`r berib ishlashi bilan bog`liq (8-jadval).
8-jadval.
Tinch va jismoniy mashqlar vaqtida energiyaning sarfi
№
Organizmning 
holati, 
ishning 
xususiyati
Organizmning 1 kg massasi 
uchun
1 
daqiqa 
davomida 
sarf 

---

61 
bo‗ladigan energiya, DJ (kkal)
1.
Uyqu
65 (15,5)
2.
Yotib dam olish (uyqusiz)
77 (18,3)
3.
Aqliy mehnat (o‗tirib)
102 (24,3)
4.
Qattiq o`qish
105 (25)
5.
50 m/daqiqada yurish
214 (51)
6.
16 km/soat yurish
299 (71,4)
7.
100 m/daqiqa uyda
457 (109)
8.
Chang`ida yurish
499 (119)
9.
Suzish
499 (119)
10. 8 km/soat yurish
649 (154)
11. 140 m/daqiqa yurish va yugurish 756 (180,3)
12. 60 m ga yugurish
2715 (647,9)
Uyquga nisbatan asta-sekin yugurgan vaqtda energiya 3 karra ko`proq, 
yaqin masofaga chopishda esa 40 karra ko`proq sarflanadi. Qisqa muddatli 
zo`riqishda energiya karbonsuvlarning oksidlanishi evaziga sarflanadi.
Uzoq muddatli mushaklar faoliyati oqibatida organizmda yog`lar 
parchalanib, uning natijasida zaruriy energiyaning 80% sarf bo`ladi. Jismoniy 
tarbiya bilan shug`ullanadigan kishilarda mushaklar qisqarishi uchun zarur bo`lgan 
energiya, yog`lar oksidlanishi oqibatida hosil bo`ladi.
Ovqat ratsionini tuzganda, unda yetarli miqdorda oqsil, karbonsuv va yog`lar 
bo`lishini nazarda tutish lozim. Bu bilan birga bu moddalarning bir qismi hayvon 
mahsulotlaridan bo`lishi kerak.
Ovqat moddalari oksidlanganda ajralib chiqadigan kaloriyalar miqdori 
organizmning sarf qilgan issiqligini qoplashi lozim.

---

62 
Ovqatda yangi sabzavot yoki mevalar bo`lishi shart. Bular asosiy vitamin 
manbalaridir.
Ovqatning o`zlashtirilishi va shu kabilar hisobga olinishi lozim.
Ovqat mazali qilib tayyorlanishi kerak. Ozoda qilib, chiroyli dasturxon yasash, 
ovqatni o`xshatib tayyorlash ishtahani ochadi, hazm a`zolarining ishini 
kuchaytiradi va ovqatning yaxshiroq hazm bo`lishiga, binobarin, yaxshiroq 
o`zlashtirilishiga yordam beradi.
Odam odatda aralash ovqatlarni iste`mol qiladi. Bunday ovqatlarda oziq 
moddalar va ovqatga maza kiritadigan ekstrfaol moddalar bo`ladi.
Ovqatga bunday maza kirituvchi moddalar go`shtda va boshqa ba`zi bir 
mahsulotlarda 
ko`p 
bo`ladi, 
shuning 
uchun
ham go`sht sho`rvasi va suyuq osh hazm bezlariga ta`sir etib, ularning zo`r berib 
ishlashiga sabab bo`ladi.
Ovqat ratsionini to`g`ri tuzish uchun muayyan mahsulotlardagi oqsillar, 
yog`lar va karbonsuvlarning miqdorini va kaloriya qimmatini bilish kerak. 9-
jadval turli mahsulotlarning tarkibi va kaloriya qimmati haqida tasavvur beradi.