Namangan davlat universiteti sport faoliyati kafedrasi

Suvda eruvchi vitaminlar 
Nomlanishi, 
sinonimlari  
Asosiy manbalar, sutkalik 
ehtiyoj  
Asosiy rol  
Vitamin 
V 
tiamin, 
anevrin
Kepak, xamirturush; 1,1- 
2,2 mg
Piruvaktkorboksilaza 
kofermenti
Vitamin 
V 
2 
riboflavin 
laktoflavin
Don, sut, jigar; 1,3-2,4 mg
Flavin (“sariq“ nafas 
olish) 
fermentlari 
tarkibiga kiradi.
Vitamin 
V 
2
tsianokobalamin
Jigar 
mikrorganizmlar 
tomonidan 
ishlab 
chiqariladi; 3,0 mg
Nuklin 
kislota 
metabolizm 
va 
mebillashish fermentlari 
komponentlari

---

57 
V guruhining boshqa 
vitaminlari biotin (N 
vitamini)
Sut, tuxum sarig`i, jigar, 
xamirturush, ichak florasi
tomonidan 
ishlab 
chiqariladi; 0,3mg
Karboksilaza, 
karboksitransferaza 
va 
dezaminaza kofermenti
Foliy kislota guruhi
Foliy 
kislotasi 
(iteroilglutamin 
kislotasi, tetragidrofol 
iy kislotasi)
Yashil bargli o`simliklar, 
xamirturush, 
jigar, 
sut; 
mikroorganizmlar 
tomonidan 
ishlab 
chiqariladi; 0,2mg
Bir 
uglerodli 
fragmentlar 
metabolizmi, purin va 
metionin sintezi
Niatsin
Nikotin kislotasi
Nikotinamid
Don, xamirturush,
sabzavotlar, go`sht, jigar;
14-28 mg
Ko`p degidrogenazalar 
kofermenti 
(misol 
uchun, HAD.H)
Pantoten kislotasi
Deyarli barcha oziq-ovqat 
mahsulotlari; 8 mg
A 
kofermenti 
komponenta
S vitamini Askorbin 
kislotasi 
antiskorbut 
vitamin
Yangi meva va o`simliklar 
(ayniqsa, 
na`matak 
mevalari, sitrus mevalar, 
qarag`ay, 
bulg`or 
qalampiri); 70-100mg
Xujayralararo tizimni 
shakllantirishda 
muhim rol o`ynaydi, 
gidro
Temirni 
ferritinga 
qo`shishda ishtirok etadi
Vitaminsimonlar
Xolin
Inozit
Deyarli barcha oziq-ovqat 
mahsulotlari; 
0,5-1,0 
g 
Deyarli barcha hayvon va 
o`simlik mahsulotlari; 1,0g 
ga teng
Yog`da eruvchi vitaminlar 

---

58 
Vitamin 
A 
Retinal,
antikseroftalmik 
barobar ko`p tokoferol 
(E vitamin) iste`mol 
qilish kam miqdorda E 
vitamini 
qabul 
qiladigan 
odamlar 
bilan 
solishtirganda, 
yurak 
shilliq 
kasalligidan vafot etish 
ko`rsatkichini 40%ga 
pasayishiga 
sabab 
bo`ladi  
Jigar, baliq 
mahsulotlari; 
moyi, 
sut, 
1,0 mg  
Epitelial 
xujayralar 
hayoti 
va 
suyaklar 
o`sishi uchun zarur  
Provitaminlar 
Karotilar
Sabzining v-karatin; 6mg
Vitamin 
A 
retinin 
aldegidi 
rodopsin 
tarkibiga kiradi
D-guruhi vitaminlari
(raxitga qarshi)
Vitamin D
2
(kaltsiferol)
Vitamin
Dz(xolekaltsiferol)
Vitamin
D
4
(degidrokaltsiferol)
Jigar, baliq moyi, hayvon 
yog`lari, yog`lar; 2,5mg
Sa
21
almashinish 
va 
shilib olishda ishtirok 
etadi.
Paratgormon 
bilan 
o`zaro 
ta`sirlanadi, 
suyaklarning 
kalsiylashishi uchun
Vitamin E tokoferol
O`simlik yog`lari, bug`doy 
maysasi, don, tuxum; 8,0-
10,0mg+0,6mg= 
tuyintirilmagan 
yog` kislotasining 
Antioksidant 
(misol 
uchun, 
tiyintirilmagan 
yog` 
kislotalari 
almashinuvida)

---

59 
1 g ga
Vitamin K
(antigemorragik 
vitamin, filloxinonlar)
Ichak 
florasi 
ishlab 
chiqaradigan 
yashil 
o`simliklar. Normal ichak 
florasida 
zarur 
hisoblanadi; 
boshqa 
holatlarda 1,0mg
Normal 
qon 
ivishi 
uchun zarur “vodorod 
tashuvchi“ 
xususan, 
protrombin 
sintezi 
uchun
Jismoniy mashq vaqtida energiya almashinuvi 
Jismoniy mehnat va jismoniy mashqlar vaqtida energiya sarfi bir muncha 
oshadi. Shu sababli kecha-kunduzning bir qismini jismoniy mashqlar, jismoniy 
mehnat, umuman harakatda o`tkazadigan sog`lom odamning bir kecha-kunduzdagi 
energiya sarfi asosiy almashinuvdan ancha ortiq bo`ladi. Bu energiya sarfining 
ortishi ish qo`shimchasini tashkil etadi, mushaklar qancha zo`r berib ishlasa, ish 
qo`shimchasi shuncha katta bo`ladi.
Organizm mushaklari ishlaganda issiqlik energiyasi va mexanik energiya 
hosil bo`ladi. Mexanik energiyaning ish bajarishi uchun ketgan barcha energiyaga 
nisbatan foydali ish koeffisenti 16% dan 22% gacha bo`lib, o`rta hisobda 20% ga 
teng Organizm mushaklari ishlaganda issiqlik energiyasi va mexanik energiya 
hosil bo`ladi. Mexanik energiyaning ish bajarishi uchun ketgan barcha energiyaga 
nisbatan foydali ish koeffisenti 16% dan 22% gacha bo`lib, o`rta hisobda 20% ga 
teng, biroq ayrim hollarda esa bundan ham ortiq bo`lishi mumkin. Foydali ish 
koeffisenti bir qancha sharoitlarga qarab o`zgaradi. Masalan, mashq qilmagan 
odamlarda bu koeffisent mashq qiluvchilardagiga nisbatan ancha kam bo`lib, 
mashq qilgan sayin ortib boradi.
Mushaklar qancha zo`r berib ishlasa, energiya sarfi shunchalik ortiq bo`ladi. 
Masalan, jismoniy mashqlar vaqtida energiya sarfi tananing 1 kg vazniga 1 soatda

---

60 
1 kkal bo`lsa, odam tinch o`tirganda esa energiya sarfi tananing 1 kg vazniga o`rta 
hisob bilan 1,4 kkal bo`ladi; ish bajarmay, tik turilganda 1,5 kkal; yengil ish 
bajarilayotganda (idora xizmatchilari, tikuvchilar, nozik ish bajaruvchi 
mexaniklar, o`qituvchilar) 1,8-2,5 kkal; yurish bilan bog`langan ozgina mushak 
ishida (shifokorlar, laborantlar, xat tashuvchilar, muqovachilar) 2,8-3,2 kkal; 
o`rtacha og`irlikdagi mushak ishi bilan bog`liq bo`lgan mehnatda (metalchilar, 
bo`yoqchilar, duradgorlar) 3,2-4 kkal og`ir jismoniy mehnatda (binokor ishchilar, 
o`t o`chiruvchilar, yer haydovchilar, temirchilar va boshqalar) 5-7,5 kkal energiya 
sarflanadi.
Energiya sarfiga qarab turli kasb egalarini bir necha guruhga bo`lish 
mumkin Bu guruhlarning kecha-kunduzdagi energiya sarfi quyidagicha.