Namangan davlat universiteti sport faoliyati kafedrasi

Chanoq suyaklari. Chaqaloqlarda chanoq voronka shaklida bo`ladi va 
alohida joylashgan birlashmagan suyaklardan tashkil topgan. Yonbosh, o`tirgich 
va qov suyaklarida suyaklanish yadrosi ona qornidagi rivojlanish davrning 3,5-4,5 
oylarida boshlanadi. 12 dan 19 yoshgacha suyaklanishning ikkinchi yadrosi hosil 
bo`ladi.
Muskullar rivojlanishining umumiy xarakteristikasi 
Muskullarning o`sishi.Yosh o`tishi bilan miofibrillalar qalinlashadi.
Masalan, chaqaloqlarda muskul tolasining diametri o`rtacha 7mkm bo`ladi va 16 
yoshga yetganda 28 mkm ga yetadi. Muskul tolalarning rivojlanishi bilan bir 
qatorda muskulning qo`shuvchi to`qimali karkasi endomiziya va perimiziyalar 
hosil bo`lib boshlaydi va 8-10 yoshga yetganda ularning rivojlanishi tugaydi.
Muskullarning o`zunligiga o`sishi 23-25 yoshgacha davom etadi. Ularning o`sishi 
muskul va paylar chegarasida joylashgan o`sish zonasi hisobiga amalga oshadi. 
O`sish zonasida yadrolarning to`planish jarayoni kuzatiladi va ularning soni 7 
yoshda kamayib boshlaydi va 15-18 yoshda 3 marta kamayadi. 15-16 yoshlarda 
sarkolemmalarning hosil bo`lish jarayoni tugaydi. Postnatal ontogenez davrida 
muskullar qo`shuvchi to`qimalarining rivojlanishi yuza birligiga to`g`ri keladigan 
xujayralar sonining kamayishi bilan xarakterlanadi. Masalan, 3-4yoshda yuza 

---

31 
birligiga to`g`ri keladigan qo`shuvchi xujayralarining soni 25-30ga to`g`ri keladi 
(chaqaloqlarda 50-60).
Mionning qalinlikdagi o`sishi miofibrillalar sonining o`sishiga bog`liq.
Buning natijasida muskullar massasi avval oshadi (15 yoshgacha yiliga 
0,70,8%ga), keyin esa juda tez (15-17 yoshda yiliga 5-6%ga) oshib, 17-18 yoshda 
muskullar massasi kattalardagi kabi tana og`irligining 40%ni tashkil etadi. 
Muskullarning qon-tomirlar tizimi va nerv innervatsiyasi 20-25 yoshgacha davom 
etadi. Butun o`sish davomida muskullar massasi 37 marta, tana massasi esa faqat 
21 marta oshadi.
Muskullar qisqarishining kuchi bolalarda yosh o`tishi bilan mionlarning 
qalinlikka o`sishiga bog`liq holda miofibrillalarning umumiy ko`ndalang 
kesimining ko`payishi va qisman (10%ga) yangi muskul tolalarning paydo bo`lishi 
natijasida oshadi. O`g`il va qizlarda muskul kuchining ko`rsatgichlari o`sish va 
rivojlanish davrida har hil bo`ladi. Kichik maktab yoshida (7-8 yosh) o`g`il va 
qizlarda ko`pgina muskul guruhlarida muskul kuchining kattaligi bir xil bo`ladi, 
keyin esa o`sish intensivligi o`zgaradi. Qizlarda 10-12 yoshda muskul kuchi 
o`g`illarga nisbatan intensiv ravishda oshadi. Keyinchalik muskul kuchi 
o`g`illarda oshadi, ayniqsa bu holat balog`atga yetish yoshida yaqqol ko`zga 
tashlanadi.
Muskul kuchining ko`payishi muskul tolalari diametrining o`sishi hisobiga 
amalga oshadi.
Turli muskullar uchun kuchning maksimal kattaligi yoshga qarab o`zgaradi. 
Masalan, qo`l va buyin muskullarining kuchi 20-30 yoshlarda, 16 yoshda esa 
tanani bukuvchi muskullarning kuchi yuqori pog`onaga ko`tariladi. Yosh o`tishi 
bilan bukuvchi va yozuvchi muskullar o`rtasidagi farq oshib boradi.
Yoshga qarab avval qizil muskul tolalarining ulushi oshib boradi. 8 yoshli 
bolalarda 28%, 15 yoshda 37% va kattalarda 44%ga oshadi. Postnatal davrda 
muskul to`qimasining massasi 37 marta, skelet massasi esa 27 marta ko`payadi.

---

32 
Hech qanday to`qima bunchalik darajada ko`paymaydi. Shuning uchun, 
bolaning o`sishi va rivojlanishida son jihatdan muskul va tana-muskul rivojlanishi 
muhim ahamiyatga egadir. Bir daqiqada ko`rsatgich barmoq bukuvchi 
muskullarning bajargan ishi 7 yoshda 290 kgm dan 16-18 yoshda 1000-1200 kgm 
gacha oshadi. Tez harakat qilish qobiliyati 14 yoshda yuqori darajaga yetadi. 
Muskullar chidamliligining maksimum o`sishi 7-10 yoshda kuzatiladi.
Muskullar qisqarishining energiya manbai bo`lib har bir yoshda 
kreatininfosfat, anaerob glikoliz, uglevodlarning anaerob oksidlanishi, kamroq 
hollarda esa yog` kislotalari va aminokislotalar hisoblanadi.