Namoz Rasulov

10 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Labingdin chun suchuklik qand o`g`urlar,
Solurlar el ani suvg`a yalang`och. 
 
Choyga qand solish holati aks etayotgan bu tasvir badiiy 
asosning go`zalligi bilan e`tiborga molik. Adib nazarida qand 
shirinlikni labdan «o`g`irlab olgan». O`g`ri esa jazolanishi kerak. 
O`g`riga beriladigan jazo turlaridan biri uni sovuq suvga kiyim-siz 
yalang`och holda kiritishdir. Bu tasvir, albatta, kishida zavq 
uyg`otadi. 
 
SO‘ZLAR TAKRORIGA ASOSLANGAN 
SAN’ATLAR 
 
1. Tasdir - 
Tasdir so`zlar takroriga asoslangan san`atlar 
orasida eng keng tarqalgan turdir. Bu san`atning mohiyati shundan 
iboratki, she`r baytining boshida qo`llangan so`z bayt oxirida ham 
takrorlanadi. Baytning birinchi misrasidagi birinchi rukn (yoki shu 
ruknning boshlanishi) sadr, keyingi misraning oxirgi rukni (yoki shu 
mknning oxiri) esa ajuz deb nomlanadi. Shunga ko`ra, tasdirni 
mumtoz badiiylik ilmida raddul-sadri ilal-ajuz (sadrni ajuzda 
qaytarmoq) deb ham atashadi. 
Bir qarashda tasdir juda sodda usul sifatida ko`rinsa-da, 
shoirlar uni turli maqsadlarda qo`llaganlar, uning xilma-xil 
ko`rinishlarini va hatto aytish mumkinki, ancha murakkab 
turlarini ham kashf etishgan. 
Men bu yuz mushtoqidurmen, bog`-u bo`stonkim bo`lur,
Bo`lmasin nasrin-u lola, arg`uvon sizsiz menga. (Atoiy) 
Saqish saqliqin bo`ldi ati saqish,
Ko`ru bersa saqish edi—o`ksaq ish. 
Barig`lik turur bu ajun qalg`usiz,
O`zung edgulik qil yitib barg`usiz. 
 
Atasi beg ersa o`g`ul tug`di beg,
O`g`ul tug`sa beg ham atalariteg. 
2. Tasbe. 
Tasdirda birinchi misraning dastlabki so‘zi (yoki 
so‘zlari) ikkinchi misra oxirida takrorlansa, tasbeda birinchi misra 
oxiridagi so‘z keyingi misra boshida takrorlanadi. 
Tasbening asosiy xususiyati shundaki, u kitobxon diqqatini 
fikr yuritayotgan obyektga markazlashtiruvchi linza vazifasini 
bajaradi. Chunki birinchi misra oxiridagi so‘zning keying misrani 
boshlashi beixtiyor kitobxon ongida ta’sir qo‘zg‘atadi va bu ta’sir 
kitobxonni shu so‘z ustida o‘ylashga majbur qiladi. Shuning 
uchun ham yetuk shoirlarning deyarli barchasi tasbe uchun 
baytdagi eng muhim so‘zlarni tanlaydi. 
 
Kuchum yetguncha ko‘p qildim v a f o lar, 
V a f o li qulni asrar podsholar.