Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

tashqi omillar —
texnika va texnologiyalarning taraqqiyoti, 
ishlab chiqarish kuchlari va sotuv bozorining rivojlanishi, iste’- 
molchilaming tovarga bo'lgan munosabatining o ‘zgarishi, raqo­
bat va raqobatchilik munosabatlarining doimiy o'zgarib turishi.
Tovar innovatsiyasi yangi tovar ishlab chiqish va joriy qilishni 
nazarda tutadi hamda amalga oshirish shakli bo'yicha tovar 
differensiatsiyasi va diversifikatsiyasiga bo‘ linadi.
Tovar differensiatsiyasi
tovami raqobatchilarning tovarlaridan 
ajratib turuvchi bir qator modifikatsiyalarni ishlab chiqish ja- 
rayonini anglatadi.
Mahalliy va xorijlik mualliflaming taijima qilingan asarlarida bu 
tushunchani ifodalash uchun ikkita atamadan „differensiatsiya" 
va „differensiyalash44 atamalaridan foydalaniladi. 0 ‘z mazmuniga 
ko‘ra ular sinonim sifatida ko‘rib phiqilishi mumkin, chunki in- 
gliz tilidan taijima qilganda „differentiation14 so‘zi differensiatsiya, 
differensiyalash, farqlash degan ma’ nolarni anglatadi. Bizning 
nuqtayi nazarimizda jarayon va hodisalami ulaming funksional, 
sifat jihatlari bo‘yicha tavsiflashda (mahsulotlarga ham taalluqli) 
„differensiatsiya" atamasini, jarayon va hodisalarni zamon va ma- 
konda ko‘rib chiqishda esa „differensiyalash14 (masalan, ish vaqti- 
ni differensiyalash va hokazo) atamasini qo4llash to4g‘ri b o‘lar 
edi.
Differensiatsiya tovaming jozibadorligini uning turli-tumanligi 
hisobiga yaxshilashga asoslangan. Konseptual differensiatsiya tovar 
taklifini ikki xil darajada: bir turdagi tovar b o ‘yicha raqobatchilar 
o 4rtasida va bitta ishlab chiqaruvchining bozoming turli segment- 
lariga yo4naltirilgan tovarlari o ‘rtasida tovar taklifming turli vari- 
antlarini ishlab chiqishdir (J.J.Lamben, 1996).
Tovar differensiatsiyasining maqsadi uning raqobatbardoshli- 
gini kuchaytirish, tovaming jozibadorligini alohida bozorlar yoki 
bozor segmentlarining xususiyatlari, iste’molchilarning afzal 
ko‘ rishlari hisobiga oshirishdan iborat.
Marketingda tovar differensiatsiyasi deganda tovarni ishlab 
chiqish va sotuvga tayyorlash, bozorga mavjud tovarlarga q o4- 
shimcha ravishda yangi tovar turlarini olib chiqish tushuniladi. 
Differensiatsiya ikki xil yo4nalishda amalga oshirilishi mumkin:
125

---

e’tibomi o ‘z tovari imkoniyatlariga (o ‘rov materiallari va narx­
ning o'zgarishi, ikkilamchi bozorga chiqish) qaratish va raqo­
batchilar taklif etuvchi tovar xarakterini (narxi, sotuv kanali, 
imiji va hokazo) hisobga olish.
F.Kotler tovar differensiatsiyasi bilan bir qatorda, xodimlar, 
taqsimlash kanallari, imij va xizmatlar differensiatsiyasini ham 
ajratib ko‘ rsatadi.
Tovar differensiatsiyasi quyidagi omillar bo‘yicha amalga oshi- 
riladi: tovarning qo‘shimcha imkoniyatlari, tovardan foydalanish 
samaradorligi, qulaylik, ishonchlilik, tovar dizayni va stili.