Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

rayotgan funksiyalardan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Qolgan 
zarur ma’lumotlar so‘rovlar yoki kuzatishlar orqali olinishi lo­
zim, bunga bir murojaatdagi sarf hajmi kirmaydi, chunki u 
texnik sabablar bilan belgilanadi;
— uzoq muddat foydalaniladigan tovarga bo‘lgan talab.
Bu holda birlamchi talab bilan almashuvga bo‘lgan talab 
o ‘rtasidagi muhim farqni ajratib olish zarur. Uzoq muddat foy­
dalaniladigan tovarga bo‘lgan birlamchi talab quyidagi ko‘rsat- 
kichlar asosida aniqlanadi:
— aniq iste’mol qiluvchi birliklar soni va ulaming uzoq mud­
dat foydalaniladigan tovarlari bilan jihozlanganlik darajasining 
ortishi;
— yangi iste’mol qiluvchi birliklar soni va ulaming uzoq mud­
dat foydalaniladigan tovarlari bilan jihozlanganlik darajasining 
ortishi.
Uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarning maqsadga yo‘na- 
ltirilgan xaridorlar orasida diffuziyalanish tezligi ham muhim 
ko‘rsatkichdir. Uni aniqlash uchun o ‘xshash tovarlarning awalgi 
davrlarda bozorga kirib borish egri chiziqlari juda foydalidir.
Almashtirishga bo‘lgan talabni baholash birmuncha qiyinroq- 
dir; buning uchun quyidagi ma’lumotlar kerak bo‘ladi:
— uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarning mavjud miq­
dori;
— ulaming xizmat qilish muddati bo‘yicha taqsimlanishi;
— tovaming xizmat qilish muddati bo‘yicha taqsimlanishi (jis- 
moniy, iqtisodiy yoki ma’naviy eskirish);
73

---

— tovarni almashtirish tezligi;
— almashtiriladigan yangi muqobil tovarlarning (yangi tex­
nologiyalar) paydo bo‘lish samarasi;
— iste’mol qiluvchi birliklarning yo‘qolish samarasi.
Almashtirishga bo‘lgan talab uzoq muddat foydalaniladigan to-