Nazariya va amaliyotda korporativ boshqaruv

Korporatsiya (lotincha corporatio - birlashish) – bu umumiy maqsadlarga erishish, birgalikda faoliyat ko‘rsatish uchun birlashgan va huquqning mustakil subyektini - huquqiy shaxsni tashkil qilgan jismoniy yoki huquqiy shaxslar birlashmasidir⁸.
Korporatsiyalar – mulkchilikning hissadorlik shaklining zamonaviy ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi. Unda bir necha mulkdorlar manfaatlari va yagona maqsad doirasida investorlar kapitallari birlashtiriladi⁹.
Korporatsiyalar 3 ta asosiy farqli jihatlarga ega bo‘ladi:

1. 
   Korporatsiyalar o‘zlarining egalaridan yuridik jihatidan mustaqildir va soliqlarni to‘laydi.
   
2. 
   Korporatsiyalar mas’uliyati cheklangan, qaysiki, aksionerlar kompaniya qarzlari uchun javobgar bo‘la olmaydi.
   
3. 
   Har doim ham korporatsiya egalari menejer bo‘la olmaydi, bu egalik qilishning boshqarish bilan cheklanishiga olib keladi.
   

Korporatsiya rahbariyati qarorlar qabul qilish jarayonida jamiyatni tashkil etuvchi turli xil xo‘jalik yurituvchi subyektlarning manfaatlarini hisobga olishi lozim. Aksionerlar korporatsiyalar bilan alohida iqtisodiy aloqalarni tashkil etadi: ular korporatsiyaning tashkil etilishining sababchilari bo‘lib, “xatarli” kapitalning etkazib beruvchilari hisoblanadi, ularning kaptali orqali korporatsiyalarning rivojlanishi va o‘sishi kuzatiladi. Korporatsiyalarning barcha harakat va jarayonlarida aksionerlarning manfaati hisobga olinishi maqsadga muvofiqdir.
Korporativ birlashmalarning quyidagicha turlari bor:
Assotsiatsiya – bu birlashmaga a’zo bo‘lib kirganlarning mustaqilligini saqlab qolgan holda birgalikda hamkorlik qilish maqsadida jismoniy va (yoki) yuridik shaxslarning ko‘ngilli birlashuvi.
Konsorsium – bu korporatsiyalar, banklar va boshqa tashkilotlarning umumiy kelishuv asosida kapital sig‘imi katta bo‘lgan loyihani amalga oshirish yoki birgalikda zayom joylashtirish uchun (buyurtmachilar oldida birgalikda javobgar bo‘ladi) vaqtinchalik birlashuvi.
Konsern – manfaatlar umumiyligi, shartnomalar, kapital, qo‘shma faoliyatda ishtirok etish bilan bog‘liq korxonalarning yirik birlashuvi.
Sindikat –bir xil mahsulot chiqaruvchi korxonalarning mahsulotni umumiy savdo tarmog‘i orqali jamoaviy sotishni tashkil qilish maqsadida birlashuvi.
Moliya sanoat guruhlari (MSG) – belgilangan tartibda mos keluvchi idoralarda ro‘yxatga olingan yuridik jihatdan mustaqil, moddiy resurslari va kapitallarini umumiy iqtisodiy maqsadga erishish uchun birlashtirgan korxonalar, moliyaviy va investitsiya institutlaridir.
Xolding – aksiyalar nazorat paketiga ega, ularning operatsiyalari ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida boshqa kompaniya va korxonalar faoliyatini boshqaradigan yoki nazorat qiladigan aksiyadorlik kompaniyasi. Xolding kompaniyasi o‘zining ishlab chiqarish salohiyatiga ega bo‘lmasligi va ishlab chiqarish faoliyati bilan shug‘ullanmasligi ham mumkin.