Nemis adabiyoti tarixi to sh k en t m u m to z so

Romantizm 
-   san’at  va  adabiyotning  asosiy  ijodiy  m etodlaridan  biri 
bo’lib,  u  turm ushning  o ’zidan  ko ’ra  ko’proq  turm ush  haqidagi  orzu  va 
um idlarni  tasvirlash  printsipiga asoslanadi.
Rom antik  yozuvchilar  yaratgan  obrazlar  ularni  qanoatlantirm agan 
zam ona  sharoitlariga  qaram a-qarshi  qilib  q o ’yilgan.  Ularning  xayolida 
yaratilgan  bunday  obrazlar,  garchi  san’atkor  yashab  ijod  etgan  hayot 
haqiqatidan 
uzoq 
bo ’lmasa-da, 
lekin 
voqeiy  hodisalam i 
emas, 
yozuvchining  turm ush  to ’g ’risidagi  orzularini  aks  ettiradi.  A na  shundan 
turm ushdagiday 
emas, 
“rom anda 
bo ’lgan 
kabi, 
kitobdagidek”, 
“rom antik” 
m a’nolarini 
anglatuvchi 
r o m a n t i z m  
termini 
kelib 
chiqqan.  KeyinchaliK  bu  term inni  tarixiy  tartibda  m a’lum   ijodiy 
printsiplarni  o ’z  ichiga  olgan  bir  adabiy  oqim   yoki  ijodiy  m etod  sifatida 
shakllangan.
Sarguzasht adabiyoti 
-  tasodifiy  va g ’aroyib  voqealam i  tasvirlovchi 
hikoya va qissalar.  Bunday  hikoya va qissalar b a ’zan 
oldi-qochdi hikoya
239

va 
qissalar
  deb  ham  yuritiladi.  В unday  s a r g u z a s h t   a d a b i y o t i  
qahram onlarining  ish-harakati  tasodifiy voqealar bilan  rivojlanib boradi.
Tasodifiy  va  g'aro y ib   voqealar  qoliplash  va  boshqa  badiiy  vositalar 
bilan  ulanib,  ertaklarda  to ’qilganday,  dostonlarda  o'qilganday,  maroqli 
syujet  chizig’ini  tashkil  etadi.  Bu  esa  b a’zan  hayotiy  lavhalar  va  tipik 
xarakterlar tasviri  bilan  alm ashib boradi.
O ’rta  asr  feodal  ritsarlarining  yurishlari  to ’g ’risida  yozilgan  avantyur 
rom anlar,  savdogarlarning har xil  el  va yurtlarga safari  haqida yaratilgan 
sayohatnom alar ham s a r g u z a s h t   a d a b i y o t i   nam unalaridir.
Satira 
(yunon 
satura  -
  turli,  aralash  so’zidan)  -   ijtimoiy  hayotning 
m a’lum  tom oni  yo  ayrim  guruh  va  shaxslarning  yaram as  salbiy 
xislatlaridan  achchiq  kulib  va  uni  tanqidiy  tasvirlab  yozilgan  hajviy 
asar.  Satirik  asarlar  turli  janrlard a  (roman,  povest,  hikoya,  she’r  va 
boshqa  janrlarda)  yozilishi  mumkin.   U  holda  bunday  asarlar  “satirik 
rom an”,  “satirik povest”,  “satirik hikoya”,  “satirik  she’r” deb ataladi.
Sentimentalizm 
(fransuz 
sentim ental -
  sezuvchan  so ’zidan) -   XVIII 
asr  oxiri  va  XIX  asr  boshlarida  Y evropa  adabiyotidagi  bir  oqim   b o ’lib, 
dastlab  A ngliyada  vujudga  kelgan  va  rivojlanayotgan  burjuaziya  bilan 
feodalizm   kurashini  aks  ettirgan.
S e n t i m c n t a l i z m d a   dvoryan  aristokratiyasining  buzuq  axloqiga 
qarshi  norozilik  kayfiyati  ifodalandi.  Bu  oqim  nam oyandalarining 
asarlarida  hunarm andlar,  savdogarlar  va  dehqonlar  hayoti  dvoryan 
aristokratiyasi  va  uning  xulq-atvoriga  qaram a-qarshi  qilib  q o ’yildi 
ham da  feodalizm   xo’rlagan  kishilarga  nisbatan  achinish  hislari 
ifodalandi.
S e n t i m e n t a l i z m   bir  adabiy  oqim  sifatida  klassitsizm ga  va  shu 
y o ’nalishdagi  asarlarga  xos  b o ’lgan  m avhum   qoidalarga  qarshi  kurash 
olib bordi.
S e n t i m e n t a l i z m  
uchun 
kishining 
psixologiyasini 
tasvirlash 
xarakterlidir.  Sentim entalizm   asarlarida  kishi  tasviri  hissiyotning  ortiq 
darajada bo’rttirilishi  bilan farq qiladi.
Simvol 
(yunon 
symbolon  -
  qadim gi  yunonlarda  m axfiy  bir  tashkilot 
a’zolarining  bir-birini  tanib  olishi  uchun  q o ’llanilgan  shartli  belgisi  -  
ramz)  -  m ajoz  turlaridan  biri  b o ’lib,  hayotiy  bir  voqea  yoki  tushuncha 
ham da  predm etlar  ifodasi  uchun  shartli  ravishda  k o ’chm a  m a’noda 
q o ’llaniladigan  so ’z  yoki  so ’z  birikm asi  olinadi.  M asalan,  kabutar  -  
tinchlik  ramzi;  tong  -   quvnoqlik,  yoshlik.  baxt  ramzi;  tun  -   baxtsizlik 
yoki  o ’lim  ramzi  va hokazo.
240

Sifatlash 
-   tushuncha,  hodisa  va  kishining  m a’lum  bir  xususiyati  va 
sifatini  aniqlab,  izohlab,  xarakterlab beruvchi  so’z.
S i f a t l a s h   yo lg’iz  o ’zi  kelmasdan,  m a’lum  so ’z  birikm asi  tarkibida 
o ’z  mohiyati,  o ’z  belgilarini  unga  k o ’chirgan  holda  keladi.  Bunday 
birikm a  m e t a f o r i k   s i f a t l a s h   deyiladi.  Masalan: 
oltin  vodiy,  zumrad 
bahor,  kumush
 qish kabilar.
Sonet 
(italyan  soneto) 
-
  band  qurilishi  m urakkab  b o ’lgan  she’r 
shakllaridan  biri;  bu  she’r,  o ’rta  asrlarda  Italiyada  shakllangan  qoidaga 
muvofiq,  o ’n  to ’rt  m isradan  tashkil  topishi  kerak:  sonetning  birinchi 
qismi  -   ikki  to ’rtlik  (katren);  ikkinchi  qismi  -   ikkita  uchlik(tertset)dan 
tuziladi.
Takror 
-   stilistik  ko ’rinishlardan  biri  bo’lib,  bir  so ’zni  yoki  bir 
necha  so ’zni,  b a’zan  esa  m a’lum  satm i  atayinqaytarish.  Shu  tariqa 
takror  m a’lum  fikr  va  hisni  yaqqol  ifodalash  bilan  birga,  ta ’simi 
kuchaytirish  va turli  intonatsiyani b o ’rttirib k o ’rsatishga xizm at qiladi.
Tezis 
(yunon 
thesis
)  -   m a’lum  asarda  m uallif tom onidan  isbotlanib, 
ilgari  surilgan  fikr  va  xulosalar.  Antik  she’r  tuzilishida  stopadagi  ritm ik 
urg’uli  hijo t e z i s   deb aytilgan.
Tekstologiya 
-   adabiyotshunoslikning  q o ’shim cha  bir  sohasi  bo’lib, 
badiiy  asarlarning  m atni  bilan  shug’ullanadi.  Badiiy  asarlam ing  turli 
(qo’lyozma,  bosm a)  nusxalarini  bir-biriga  chog’ishtirib,  ularning  aslini 
(yoki  shunga  yaqin  nusxasini)  tiklaydi,  aniqlaydi,  m atnni  om m abop  yo 
akadem ik  nashrga tayyorlaydi.
Tendentsiya 
(lotin 
tendere -
 y o ’naltirish,  intilish) -  yozuvchi  asarda 
hayot  manzaralari  va  xarakterlarini  tasvirlash  bilan  o ’quvchiga 
yetkazm oqchi  b o ’lgan  g ’oya,  xulosa.
Tertsina 
(italyan 
terzina)  -
  yam b  bilan  yozilib,  bandlari  uch 
misradan  iborat  b o ’lgan  she’riy  shakl  Sharq  she’riyatida  m usallas 
deyiladi.
Dantening  “llohiy  kom ediya”  asarining  bandlari  t e r t s i n a   usulida 
yozilgan.  A.S.Pushkin  ham  bu  she’riy  shaklga m urojaat etgan.
Tipik 
-   turli  xil  hayotiy  voqealar,  jam iyat  tuzumi,  m a’lum  kishilar 
guruhi  va  boshqalar  uchun  xarakterli  bo’lgan  xususiyatlam i  yorqin 
ifodalovchi  narsa,  hodisa  yo  shaxs.  Bunday  tipik  xarakter  va 
xususiyatlar  tipik  hayot  hodisalarida,  m a’lum   jam iyat  va  bir  turdagi 
ijtim oiy  sharoitda yashovchi  k o ’p kishilarda k o ’zga tashlanib turadi.
Travesti 
(italyan 
travestire
  -   boshqa  kiyim   kiydirm oq  so ’zidan)  - 
adabiyotda yum oristik poeziya shakllaridan biri  b o ’lib, jiddiy mazmunni
241

unga  Loyiq  b o ’lm agan  hazilom iz,  komik  shaklga  solib  tasvir  etishdir. 
Travesti  shu  xususiyati  bilan  satirik  yoki  hazilom iz  m azm unni  jiddiy 
tusda tasvirlovchi  parodiyadan  ajralib turadi.
Tragediya 
(yunon 
tragodia)  -
  dram m atik  asar  turlaridan  biri  bo’lib. 
unda  ilojsiz  vaziyat,  halok  etuvhci  o 'g ’ir  va  teng  b o ’lm agan  kurash 
negizida qahram onning  xarakteri  ochib  beriladi.
T r a g e d i y a   dram aning  eng  qadimgi  turlaridandir.  U  qadimgi 
Y unonistonda  vujudga  kelgan  va  o ’z  nomini  xudo  Dionis  sharafiga 
o ’tkazilgan  bayram dagi  xalq  tom oshasidan  olgan.  Dionisga  qurbonlik 
uchun  echki  olib  kelishar  ekan  (echkini  yunonlar 
tragos
  deb  ataydilar). 
Bu  m arosim   raqsga  tushish,  Dionis  iztiroblari  haqida  rivoyat  aytish  va 
qurbonlikka 
chiqarilgan 
echki 
haqida 
q o ’shiq 
aytish 
(q o’shiq 
yunonchada 
ode
  deb  yuritiladi)  bilan  o ’tkazilgan.  Demak,  t r a g e d i y a  
ikki  so ’zdan:  tragos -  echki,  ode -  q o ’shiqdan  kelib chiqqan.
Yunon  fojeanavislari  Esxil,  Sofokl,  Evripid  (eram izgacha  V  asr) 
t r a g e d i y a - l a r i   ayniqsa  mashhurdir.
Tragikomediya 
-   tragediya  xususiyatlari  va  kom ediya  elem entlari 
birgalikda aks ettirilgan  dram atik  asar.
Traditsiya 
(lotin 
traditio
 -  topshirish,  uzatish,  berish  so’zidan) -  eski 
va  yangi  adabiy  hodisa  o ’rtasidagi  biridan-biriga  o ’tib  boruvchi  aloqa  -  
keyingi  yozuvchilar tom onidan  qabul  qilingan  va rivojlantirilgan  oldingi 
yozuvchi  yoki  yozuvchilar  guruhi 
ijodiga  xos 
g ’oyaviy-badiiy 
xususiyatlar.  T r a d i t s i y a  
a n ’ana
 deb  ham  yuritiladi.
Trafaret 
(italyan 
trafaretto
  -   teshilgan  so ’zidan)  -   shakldan  nusxa 
k o ’chirish  uchun  qog’oz  yoki  temirdan  qilingan  qolip.  Biroq  adabiyotda 
biror  yozuvchining  boshqa  bir  yozuvchi  yaratgan  yoki  o'zin in g   oldingi 
asarlarida  yaratilgan  obraz  yoki  tasvir  usullarini  m exanik  tarzda 
takrorlashi  salbiy  m a’noda t r a f a r e t   yoki 
shablon
 deyiladi.
Trilogiya 
(yunon 
trilogia)
  -   m uallifning  bir  butun  rejasi  bilan 
birlashtirilgan  uchta dram atik yoki  prozaik asar.
Trop 
(yunon 
tropos
  -   aylanish  so’zidan)  -   k o ’chim  -   so ’z  yoki  so’z 
birikm asining  ko ’chm a  m azm unda  q o ’llanilishi.  M etafora  (istiora)  va 
m etonim iya  (m ajoz)  t r o p   turlaridir.  Sinekdoxa.  allegoriya,  ironiya, 
m ubolag’a,  litota,  perifraza ham  ko'chim ning  xilma-xil  k o ’rinishlaridir.
T r o p   q o ’llash  badiiy  nutqda  yangi  m azm undagi  so ’z  birikmalarini 
bujudga  keltiradi,  nutqni  boshqacha  ifodalagan  yangi  fikr bilan  boyitadi, 
notiqning  m a’lum  hodisaga  m unosabatini  bildirishi  yo  baho  berishi 
uchun  qulay  im koniyat tu g ’diradi.
242

T r o p   (ko’chim)  o g ’zaki  nutqqa  hosdir,  lekin  u  badiiy  adabiyotda 
ham  keng qo'llanildi.  Chunki  u  yozuvchiga hodisani individuallashtirish 
va  uni  yaqqolroq  qilishga  yordam  beradi.  M a’lum   bir  hodisani  aniqroq 
tushuntirish,  bu  haqda  obrazli  yorqin  tasavvur  tu g ’dirish  uchun  trop 
turlaridan  foydalaniladi.
Trubadur 
-   qadim gi 
Fransiyaning 
Provans 
degan  janubiy 
viloyatidagi  shoir  -   baxshilar  nomi  b o ’lib,  ular  ritsarlam ing jasorati  va 
sarguzashtlarini  kuylaganlar.  T r u b a d u r l a r   tom onidan  у aratilgan 
ayrim she’riy  shakllar G ’arbiy  Yevropa poeziyasi uchun asos  b o ’lgan.
Truverlar 
(fransuz 
trouvers)  -
  o ’rta  asr  Fransiyasida  (XII-XV 
asrlarda)  qahram onlik  va  fidokorlik  haqida  q o ’shiq  to ’qib,  uni  kuylab 
yuruvchi  say у or shoir -  q o ’shiqchilar.
Utopiya 
(yunon 
utopos
  -   o ’zi  yo’q  o ’rin  so ’zidan)  -   yozuvchining 
fantaziyasini,  am alga  oshirolm aydigan  xayolni  hayotda  m avjud  qilib 
tasvirlovchi asar yoki  epizod.
M asalan. 
ulug’ 
Ozarbayjon 
klassigi 
Nizom iy 
(XII 
asr)ning 
■‘Iskandarnom a”sidan  Iskandarning  Shim olga  yurishi  va  ideal  ijtimoiy 
hayot  kechirayotgan  jam oatni  ko ’rib  hayron  qolishi  tasvirlangan:  unda 
ham m a  ishlaydi,  tenglik  va  halollik  hukm   suradi.  K o’ramizki,  Nizom iy 
u t o p i y a s i d a   xalqning  erkin  m ehnatga  asoslangan  teng  va  baxtiyor 
hayot to ’g ’risidagi  eng yaxshi  orzu-um idlari  o ’z ifodasini  topgan.
Ingliz  m utafakkiri  Tom as  Мог  (XV  asr)  U topiya  oroli  haqida 
“ U topiya”  nomli  fantastik  povest  yozib,  undagi  kishilarni  am alga 
oshirilgan  ideal  ijtimoiy  tuzum   sharoitida  yashovchilar  sifatida 
tasvirladi.
U t o p i y a ,   umuman,  “xayoliy”,  ‘‘am alga  oshm aydigan  ishlar” 
,a’nosida ham  keng q o ’llaniladi.
Fabula 
(lotin 
fabula  -
  masal  so ’zidan)  -   badiiy  asarda  tasvirlangan 
voqea va hodisalam ing izchil  bayoni.
Fabula  voqeaning  izchil  bayoni  sifatida  syujetdan  katta  farq 
qilmavdi,  shuning  uchun  badiiy  asar  tahlilida 
syujet
  termini  bilan 
kifoyalanish m a’quldir.
Fantaziya 
(y u n o n
phantasia  -
 faraz  qilish,  tasavvur,  xayol  so’zidan) 
-   ijodiy  tasavvur,  xayol.  Shu  bilan  birga,  ijodiy  xayol  bilan  yaratilgan 
obraz,  turm ushning  in'ikosi  sifatida  ongda  tug’ilgan,  lekin  hali  hayotda 
mavjud  b o ’lmay,  faqat  kishining  tasavvurida  yashovchi  orzular  ham  
f a n t a z i y a   deyiladi.
243

Figura 
yoki 
stilistik  figura 
(lotincha 
figura 
-   obraz,  k o ’rinish 
so ’zidan)  badiiy  so’zning  ifodaliligini  oshirish  uchun  yozuvchi 
tom onidan  ishlatiladigan  m axsus  so ’z  va  iboralar,  odatdan  tashqari  nutq 
tuzilishi.
Xarakter 
(yunon 
cxarakter
 -  xossa,  xususiyat  so’zidan)  -  kishilarda 
xilm a-xil  ijtim oiy  m uhit  va  tarbiya  tufayli  tu g ’ilgan  turlicha  xulq-atvor 
va psixologik xususiyatlar.
K ishilam ing  xulq-atvori  va  xislatlari  ulam i  o ’rab  olgan  ijtim oiy 
muhit,  oila  va  m aktab  tarbiyasi  ta’sirida  shakllanadi,  o ’sadi,  o ’zgaradi. 
Badiiy  asarda  individual  xususiyatlari  bilan  yaqqol  gavdalantirilgan, 
to ’la  va  aniq  tasvirlangan  kishi  obrazi  xarakter  deyiladi.  M asalan,  Lev 
Tolstoyning  “U rush  va  tinchlik”  rom anidagi  Andrey  B olkonskiy  obrazi 
shunday  x a r a k t e r d i r .   K atta  san’atkorlik  m ahorati  bilan  yaratilgan 
x a r a k t e r l a r   ham m  vaqt tip darajasiga k o ’tarila oladi.
Xarakteristika 
(yunon 
cxarakter
  -   xossa  xususiyat  so’zidan) 
m a’lum   bir  hodisa,  kishi  yo  predm etga  xos  xusisiyat  va  sifatlam i 
belgilash,  aniqlash.  Yozuvchi  asarda  ishtirok  etuvchilam ing  kelib 
chiqishi,  faoliyati,  xulq-atvori,  idroki,  qobiliyati,  intilishi,  tashqi 
qiyofasi  va  boshqalar  haqida  m a’lum ot  bersa,  y a’ni  qahram onlarining 
xulq-atvorini  ulam ing  xatti-harakati  va  ichki  kechinm alari  tasviri  orqali 
ochib bersa, bu m u a l l i f   x a r a k t e r i s t i k a s i   deyiladi.
Sharj 
(fransuz 
charge
  -   o g ’irlik  m a’nosidagi  so’zdan)  -   hodisa  va 
predm etni  yoki  biror  kishining  ayrim   tashqi  belgisi,  yo  xarakterini 
buzib, karikaturali -  kulgili  qilib tasvirlash.
Ekspressiya 
(lotin 
expressio
  -   ifoda  so’zidan)  -   badiiy  asarda 
nutqning  ifodaliligi  va  voqealam ing  yaqqolligi.  Shoim ing  his-tuyg’usi 
yorqin  ifodalangan  she’r,  kishining  xarakterli  xislatlarini  ravshan  bera 
olgan  portret,  m a’lum   joyning  tabiiy  m anzaralarini  yorqin  tasvirlab, 
rassom ning  kayfiyatlarini  ravshan  yorita  olgan  peyzaj  kabilar  katta 
e k s p r e s s i y a   bilan yaratilgan asarlar deb ataydilar.
Elegiya 
(yunon 
elegos
  -   shikoyat  so’zidan)  -   qadim gi  Y unonistonda 
lirik  poeziya  turlaridan  biri:  g ’amgin,  alamli,  m ungli  she’r.  Qadim gi 
Rim 
shoirlaridan  Propertsiy, 
Tibull, 
O vidilam ing  e l e g i y a l a r i  
m ashhurdir.
Epigon 
(yunon 
epigonos
  -   keyin  tu g ’ilgan  so ’zidan)  -   o ’z  umrini 
tugatgail  adabiy  oqim ga  ergashuvchi,  o ’z  salaflarining  g ’oyasi,  m etodi 
va 
badiiy 
tasvir 
vositalarini 
m exanik 
ravishda 
takrorlovchi 
yozuvchilarga nisbatan qo'llaniladigan  salbiy m a’nodagi  so’z.
244

Epigramma 
(yunon 
epigramma  -
  yozuv  so ’zidan)  -   satirik  poeziya 
turlaridan biri,  biror kishini  hajv qilgan kichikroq she’r.
Qadim gi  Yunonistonda  qasrlarga,  haykallarga  va  turli  idishlarga 
yozilgan  sh e’rni  epigram m a  deb  ataganlar.  Keyinroq  Rim da  kichik 
satirik she’rni  e p i g r a m m a   deb atay  boshladilar.
Epigraf 
(yunon 
epigraphe)
  -   qadim gi  yunonlar  haykallardagi 
yozuvlarni  shu  nom  bilan  ataganlar.  Biroq  keyinchalik  bir  yozuvchi 
tom onidan  o ’z  asarining  asosiy  m azm uni  va  tem asini  oldindan 
tushuntirish  uchun  ikkinchi  bir  yozuvchi  asaridan  yoki  xalq  o g ’zaki 
ijodidan  asar  boshiga,  alohida  qism   (bob)larning  boshlanishiga  kiritgan 
jum la yoki  she’riy  parcha e p i g r a f   deb atalgan.
Epizod 
(yunon 
epeisodion
  -   voqe  b o ’lgandan  ziyod  so’zidan)  -  
poema,  povest,  rom an,  dram alar  syujetida  o ’zaro  bog’lanib  kelgan  va 
m a’lum  darajada  m ustaqil  aham iyatga  ega  b o ’lgan  voqea,  asarda 
m a’lum bir m oment.
Epilog 
(yunon 
epi -
  so ’ng, 
logos  -
  so’z)  -  qadimgi  yunon dram asida 
m uallifning  o ’z  rejasi  va  pyesasining  xarakterini  tushuntirish  uchun 
tom oshabinga  qaratilgan  drama  xotim asini  shunday  deb  atar  edilar. 
B a’zan  tom oshabinga  qilinadigan  m urojaat asam ing  boshida berilar edi. 
Bu holda uni prolog deb ataganlar.
Epistolyar  adabiyot 
(yunon 
epistole  -
  noma,  m aktub  so’zidan)  -  
jam oat  arboblari,  olim lar  va  yozuvchilam ing  xatlari  to ’plami.  B irovga 
qaratilgan  nom a,  bir  qator  xatlar  yoki  qahram onlam ing  o ’zaro 
yozishm alari  -   nom a  shaklida  yozilgan  badiiy  asar  -   b a d i i y  
e p i s t o l y a r   asar deb atalgan.
Epitafiya 
(yunon 
epitaphios  -
  qabr  toshi  yozuvi  so’zidan)  -  
k o ’pincha  she’riy  shaklda  bo ’lgan  qabr  yozuvi.  Kinoyaviy  e p ita f iy a  
qadim dan  beri  satirik  poeziyaning  keng  tarqalgan  shakllaridan  biri 
b o ’lib  kelmoqda:  m urdasiz  qabrga  yozilgan  yozuv  orqali  hayot  b o ’lgan 
boshqa biror kishining bem a’ni  va yaram as xislatlari  hajv  qilinadi.
Epopeya 
(yunon 
eppopiia
)  -   qadim gi  Yunonistonda  m a’lum   bir 
tarixiy  voqea  m unosabati  bilan  xalq  hayotini,  uning  kurashi  va 
qahram onlarini  keng  tasvirlovchi  barcha  xalq  rivoyatlari,  q o ’shiqlari 
e p o p e y a   deb  atalar  edi.  G om em ing  “Iliada”  va  “O disseya”  asarlari 
m ana  shu  xildagi  klassik  e p o p e y a l a r d i r .   Chunki,  bu  asarlarda 
yunon-troyan  m uhorabasi  kabi  tarixiy  voqea  fonida  qadim gi  yunon 
hayotining k o ’p  va  muhi m tomonlari  yorqin ifodalangan.
245

Epos 
(yunon 
epos
  -   rivoya,  hikoya,  q o ’shiq  so’zidan)  -   badiiy 
adabiyotning  hikoyaviy  bir  turi,  adabiy  turlar(epos,  drama,  lirika)dan 
asosiysi.
Hayotni  harakatda,  hayot  m anzaralari  va  kishining  m a’lum  hayot 
sharoitidagi 
xatti-harakati 
ham da 
kechinm alari 
orqali 
sahnada 
gavdalantirishga 
asoslangan 
dramadan, 
hayotni 
kishining 
ichki 
kechinm alari  -   fikr-o’yi,  his  va  tuyg’ulari  obrazida  jonlantiruvchi 
lirikadan  farqli  o ’laroq,  epos  kishini,  u  ishtirok  etgan  voqealam i,  uning 
turli  sharoitdagi  xulq-atvori  va  kechinm alarini,  uning  turli  hodisa  va 
kishilarga  bo ’lgan  m unosabati  va  boshidan  kechirganlarini  tasvir  etadi, 
hikoya qiladi.
Estetika 
(yunon 
aisthesis  -
  sezgi,  his  so ’zidan) -  hayotdagi  g o ’zallik 
va  san’atda  g o ’zallikning  in ’ikos  etish  qonuniyati  haqidagi  falsafiy 
ta ’limot,  fan.
S an’at  bir  tom ondan,  ijtim oiy  ideallar  asosida  hayotni  aks  ettiradi, 
ikkinchi  tom ondan,  u  o ’z  badiiy  vositalari  orqali  bu  ideallam i  hayot 
m anzaralarida,  obrazlarda  m ujassam lashtiradi,  bu  bilan  u  kitobxonga 
idealni  butun  ravshanligi  bilan  k o ’rishga  imkon  tug’diradi,  kishida 
g o ’zallik  hissiyoti  am alga  oshgan  idealning  ulug’vorligi,  g o ’zalligi  va 
latofatiga nisbatan zavq  uyg’otadi.
Yumor 
(lotin 
hum or
  -   nam lik  m a’nosidagi  so’zdan)  -   birm uncha 
yengil  tanqidga  asoslangan  kulgili  asar.  Yum oristik  asarda  yozuvchi 
turm ushdagi  va  ayrim   kishilardagi  b a’zi  bir  kam chiliklardan  kulib,  uni 
tanqid  qiladi.  Bunda  yozuvchi  tanqid  qilinayotgan  ob'yektning  y o ’q 
b o ’lib 
ketishini 
istam aydi, 
unga 
hatto 
achinadi 
va 
undagi 
kam chiliklarning  tuzatilishini  istaydi.  Bu  bilan  yum or  satiradan  farq 
qiladi.  Biroq  satirada  yum or  elem enti  b o ’lganidek,  yum orda  ham   satira 
elem enti  mavjuddir.
Yumoreska 
-   ijtim oiy  hayotdagi  yoki  ayrim  shaxslardagi  b a ’zi 
kam chiliklam i, 
kishi 
xarakteridagi 
ayrim  
kulgili 
xusisiyatlam i 
darg’azab  b o ’lmay  kulish  bilan  tasvirlagan  kichik  hajmli  hikoya  yoki 
she’r.
O ’xshatish 
-   narsa,  hodisa  yoki  tushunchani  m a’lum  umum iylikka, 
o ’xshashlikka  ega  b o ’lgan  boshqa  narsa,  hodisa  yoki  tushuncha  bilan 
ch o g ’ishtirish.  O ’xshatish to ’g ’ridan-to’g ’ri o ’xshash tom onni k o ’rsatish 
bilan  yoki  -dek  (-day),  o ’xshash,  xuddi,  g o ’yo,  misli,  singari,  yanglig’, 
sum on kabi  so’zlar yordam i bilan tuziladi.
246

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Abdullayeva  R. 
“M akr  va  m uhabbat”ga  so’z  boshi.  -  Т.:  G ’afur 
G ’ulom  nashr.,  1985.
Abdurahmonova 
D., 
Jo’rayev  R. 
O ’zbek  latifalari  nem is  tilida  // 
Jahon adabiyoti. -  2.006.  №   10.
Alimuhamedov  A. 
Antik  adabiyot tarixi.  -  Т.:  O ’qituvchi,  1975.
Bozor 
I.A . Gyote  sovg’asi  // Jahon  adabiyoti” .  -  
1999. 
№  6.
Egamova Y. 
Gyote dahosi  // Jahon  adabiyoti.  -  1999. №  9.
Gyote Y.V. 
G ’arbu  sharq  devoni  // Jahon  adabiyoti.  -