Nemis adabiyoti tarixi to sh k en t m u m to z so
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O ’zbekiston Respublikasi O liy va o ’rta m axsus ta ’lim vazirligi O ’zbekiston D avlat jah on tillari universiteti Shavkat K ARIM O V NEMIS ADABIYOTI TARIXI
- 83.3(4Г ерм) К25 K arim ov, Sh.
- M as’ul muharrir: filologiya fanlari nom zodi, dotsent B ahodir Erm atov Taqrizchilar
- 1. A D A BIY O T FANI, UNING O B Y EK T I VA BO SH Q A FA N L A R Q A T O R ID A G I O ’RNI
- 2. NE M IS TILID A Y A R A T IL G A N ADA BIY O T M A NBA LA RI
- “N ibelunglar q o ’sh ig ’F’da
O ’zbekiston Respublikasi O liy va o ’rta m axsus ta ’lim vazirligi O ’zbekiston D avlat jah on tillari universiteti Shavkat K ARIM O V NEMIS ADABIYOTI TARIXI TO SH K EN T «M U M TO Z SO ’Z» 2010 83.3(4Г ерм) К25 K arim ov, Sh. N emis adabiyoti tarixi: Tili o ’rganilayotgan m am lakat adabiyoti / Sh. Karimov; m a'sul m uharrir B. Erm atov; O ’zR oliy va o ’rta m axsus ta ’lim vazirligi, O ’zbekiston davlat Jahon tillari un-ti. - Т.: M UM TOZ SO ’Z, 2 0 1 0 .- 2 6 0 . b. ББК 83.3(4Герм)Я73 M azkur darslik universitetlar va oliy o ’quv yurt la fining ixtisosligi nem is tili va adabiyoti bo'lgan fa ku ltetla r va bo'lim lari talabalari uchun mo'ljallangan. Shuningdek, jahon adabiyoti, qiyosiy adabiyot kurslari o ’quv dasturlariga kiritilgan ta'lim у o ’nali shining bakalavriat va magistratura talabalari, o'qituvchilar uchun dasturilam al bo'lishi mumkin. A ksariyat yoshlar aka-uka Grimmlarning ertaklaridan sehrlangan, Y.Gyote, F.Shiller, H.Hayne va boshqa ko'plab nemis shoir va adiblari ijodlaridan z.avq olgan b o ’lsalar ajab emas. M azkur kitob talabalar uchun nem is adabiyoti dunyosiga ochilgan daricha vazifasini o ’taydi va dunyoqarashlarini kengaytirish, bilim larini to ’ldirish, nem is xalqining fikrla sh tarzi, m adaniyati bilan tanishish imkonini beradi. M as’ul muharrir: filologiya fanlari nom zodi, dotsent B ahodir Erm atov Taqrizchilar: M ayns Universiteti professori (G erm aniya), doctor Karl K einer, filologiya fanlari nom zodi, dotsent Zohidjon Sodiqov O ’zbekiston Respublikasi Oliy va o ’rta maxsus ta ’lim vazirligi qoshidagi M uvofiqlashtiruvchi kengash tom onidan nashrga tavsiya etilgan (6-son bayonnom a, 2010-yil 10-mart) ISBN 978-9943-363-56-4 © Karimov SH, 2010 © « M U M T O Z S O ’Z», 2010 K IR IS H Chet lillari bo ’yicha mutaxassislarni tayyorlash jarayonida o ’ rgati lay olgan til m amlakatning adabiyoti bilan talabalarni tanishtirish muhim ahamiyut kasb etadi. Chet tili o'rganish jarayonida nem is adabiyotlaridan olingan materiallarga turli jabhalarda (og’zaki va yozm a nutq amaliyoti, mustaqil mutolaa, frontal o ’qish, badiiy matn tahlili, yozuvchilar ijodiga murojaat va b.) m urojaat etishni inobatga olinadigan b o ’lsa, m azkur fanning ham nazariy, ham amaliy ahamiyati nam oyon bo’ladi. Nemis adabiyoti tarixi kursi shoirlar, adiblar, kitoblar haqidagi talabalarning uzuq-yuluq tassavurlarini sistem alashtiradi, tarixiy - adabiy jarajon haqidagi bilim larning izchil bo ’Iishini ta ’minlaydi. Adabiyot kursi m a’rifiy m aqsadlam i nazarda tutish bilan birga tarbiyaviy aham iyatga ham egadir. U b o ’lajak m utaxassisda yuksak axloqiy fazilatlam i shakllantirish bilan bir qatorda unda fuqarolik m as’uliyati, kom il inson e ’tiqodini m ustahkam lashga xizm at qiladi. Demak, nemis adabiyoti maxsus m afkuraviy aham iyat kasb etuvchi ijtimoiy fanlar m ajm uasiga mansubdir. Mazkur darslik asosan talabalarning auditoriyada tinglangan m a'ruzalarini to ’ldirish va amaliy m ashg’ulotlar va mustaqil m utolaa uchun m o ’ljallangan. Nemis adabiyoti tarixi Germ aniya, M D H va O ’zbekistonda chop etilgan nemis, o ’zbek va rus tillaridagi m anba'lar asosida yaratilgan. Shu paytgacha ta ’lim o ’zbek tilida olib boriladigan guruhlarda nemis adabiyoti bo ’yicha birorta darslik yoki q o ’llanm a y o 'q edi. Shunung uchun darslikni tuzish zarurati paydo b o ’ldi. Chet tilini o ’rganayotgan talabalar adabiyot kursining murakkab g ’oyaviy-estetik problem atikasini tushunishlarini yengillashtirish va mazkur fanni til bo’yicha praktikum ga aylantirm aslik m aqsadida, materiallar o ’zbek tilida, qism an topshiriqlar, tavsiyalar mustaqil ish m anbalari, shuningdek, adabiyotlar ro ’yxatini ikki tilda (o ’zbek va nemis tillarida) berishni m aqsadga m uvofiq deb topildi. Bundan tashqari universitet o ’quv dasturida m azkur fan b o ’yicha m a’ruzalar sezilarli darajada qisqartirilgani bois o ’qituvchi dars jarayonida fanning umum iy va prinsipial m asalalari bilan cheklanib qolishga majbur. 3 Darslik nem is adabiyoti tarixi kursi b o ’yicha yagona m anba vazifasini o ’tashga d a’vogarlik qilm aydi. M azkur ish talabalarga nemis adabiyoti tarixining ayrim davrlari bilan chuqurroq tanishish, m a’ruzalarda o ’tilgan m avzulam i m ustahkam lashga xizm at qiladi. Darslik, shuningdek, talabaning ilk m anbalar va m axsus adabiyotlar bilan mustaqil ishlashlari uchun k o 'm ak beradi. Kurs b o ’yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar va tanqidiy m ateriallar darslik so’nggida ilova qilinadi. M uallif darslikni tayyorlashda nem is adabiyoti tarixi bo ’yicha chiqarilgan o ’quv dasturlariga suyangan holda m ateriallam i izchil va m aqsadga m uvofiq tarzda joylashtirishga harakat qildi. D arslikda nem is adabiyoti tarixi fanining obyekti va predm eti, nem is adabiyotining ilk m anbalari, qahram onlik eposlari (“Nibelunglar haqida q o ’shiq”, “H ildebrant q o ’shig ’i”), ritsarlik rom anlari, byurgerlik she’riyati, m aysterzang, reform atsiya adabiyoti kabi ilk m anbalardan to hozirgi adabiy jarayonlargacha b o ’lgan davrlar o ’z ifodasini topgan. M azkur ishni tayyorlashda o ’z m aslahatlari bilan darslikni takom illashtirishga k o ’m aklashgan ham kasblarga m uallif o ’z m innatdorchiligini bildiradi. 1. A D A BIY O T FANI, UNING O B Y EK T I VA BO SH Q A FA N L A R Q A T O R ID A G I O ’RNI 1. A dabiyot tushunchasi va uning m anbalardagi talqini. 2. Adabiyotning uch zaruriy tarkibiy qismi. 3. Antik davrlarda adabiyot va uning yunon m anbalaridagi tahlili. 4. Adabiyotda klassisizm va unga G .E.Lessing munosabati. M avzuga doir tayanch s o ’z va iboralar: Badiiylik, xalqchillik, klassisizm; “Laokoon”, “Hamburg dram aturgiyasi”, “Poeziya san’ati” (Bualo) «Adabiyot» so ’zi jahon fanida tor va m axsus m a’noda X V Ill-X IX asrlarda paydo bo'ldi. Undan avval badiiy adabiyot k o ’pincha boshqa adabiyoti ardan farq etilmay, «adabiyot» termini, um um an, k o ’pchilikning o ’qishi uchun yaratilgan asarlar m a’nosida foydalanilar edi. Dunyodagi bir qancha xalqlar tilida “Literatur” termini bilan ifoda etilayotgan bu tushuncha aslida lotincha «litera», y a’ni «harf» so ’zi asosida tuzilgandir. O ’zbek tilidagi «adabiyot» so’zi aslida «adab» so ’zidan olingan bo’lib, kishilarga yaxshi xulq va umuman, hayotni to ’g ’ri tushunish, to ’g ’ri yashashni o ’rgatish m aqsadida yozilgan asarlar tushunilgan. O ’zbekiston R espublikasi Prezidenti Islom Karim ov “A dabiyotga e ’tibor m a’naviyatga, kelajakka e ’tibor” nomli asarida ta ’kidlaganidek, “XXI asr intellektual salohiyat, tafakkur va m a’naviyat asri sifatida insoniyat oldida yangi-yangi ufqlar ochish bilan birga biz ilgari ko’rmagan, duch kelm agan keskin m uam m olam i ham keltirib chiqarm oqda. Bugungi murakkab va tahlikali zam onda adabiyotning bashariyatning ertangi kunini o ’ylab odam larni ezgulikka, insof-diyonat, mehr-oqibat va bag ’rikenglikka d a'v at etishga qaratilgan haroratli so ’zi har qachongidan ham m uhim aham iyat kasb etadi” 1. Ijtim oiy-siyosiy hayotim izning barcha sohalari qatori xalq m a’naviyatining k o ’zgusi bo ’lm ish badiiy ijod, xususan, badiiy adabiyot rivoji ham davlatim iz, jam iyatim izning doim iy e ’tiborida b o ’lib kelmoqda. 1 Islom Karimov. Adabiyotga e'tib o r m a’naviyatga, kelajakka e ’tib o r// O ’zbekiston adabiyoti va san’ati. - 2009. 3-iyul. 5 Nazariy asarlarda qayd etilishicha, adabiyotning uchta xususiyati bor. «Adabiyot» tushunchasining m a’nosini to ’laligi bilan ochib berish uchun avvalo adabiyotning bir nccha muhim. eng k o ’zga tashlanadigan va ham m a tom onidan tan olingan xususiyatlarini k o ’zdan kechirish lozim. Bu uchta xususiyatga V.G.Belinskiy tom onidan «adabiyot» term inini talqin etish munosabati bilan yozilgan «Adabiyot so 'zinin g umum iy m a'nosi» nomli m aqolasida quyidagi ta ’rif berilgan: «Adabiyot doim o om m aviylikka suyanadi, o ’z tasdig’ini jam iyat ftkridan oladi», u «faqat bilim donlam ing ... yoki m um toz havaskorlam ing kichik doirasi e ’tiboridan emas, balki butun xalqdan, eng kam ida - xalqning m a’rifatli sinflarining e ’tiboridan madad oladi, adabiyot butun jam iyatning m ulkidir»1. Darhaqiqat, adabiyot jam iyatning ham m a tabaqalariga m o’ljallangan b o ’ladi va odam larining yoshi, jinsi. kasbi, ijtimoiy p o g ’onada tutgan o ’m iga qaram asdan ham m a tom onidan o ’qiladi, har bir kishida qiziqish u yg’otadi. Bir xalqda yaratilgan adabiyot asarlari boshqa xalqlam ing vakillari tom onidan ham sevib o ’qiladi. M: Y.V.G yotening «Faust» yoki «Verter»i va uning turli m am lakatlarda tarqalishi. Adabiyoti taraqqiy topgan har bir xalqning yutuqlari butun jahon m iqyosiga chiqadi. H am m a m am lakatlar va xalqlar tom onidan keng m iqyosda qabul etiladi. Adabiyotning um um insoniyat m adaniyati bilan cham barchas bog’lanib ketgani uning bu qadar keng om m alashuvini ta ’m in etuvchi sabablaridan biridir. Demak, adabiyotning dastlabki xususiyati uning xalqchilligidir. A dabiyotning ikkinchi xususiyati - uning m a’lum shaxslar - iste’dod egalari tom onidan yaratilishidir. Shu o ’rinda yurtboshim izning yozuvchilik kasbiga bergan bahosi diqqatga sazovordir. M ening fikrim cha, deb yozadi I. Karimov, “Y ozuvchilik bu oddiy kasb emas, xudo bergan iste’doddir. Bu - qismat, peshonaga yozilgan taqdir. Bu kasbga hech qayerda o ’qitib o ’rgatib b o ’lmaydi. Yozuvchilikning m aktabi ham, dorilfimuni ham bitta, u ham b o ’lsa bir um r hayotning ichida bo'lish, o ’z. xalqi bilan ham dardu-ham nafas b o ’lib yashash, haqiqat va adolatga sadoqat bilan xizm at qilishdir”". Bu jihatdan yozm a adabiyot xalq o g ’zaki ijodidan farq qiladi. O g’zaki ijodga m ansub asarlam ing yaratuvchisi n om a’lum. A slida ular xalqning kollektiv ravishdagi ijodiy mahsulidir. Adabiyotning uchinhi 1 Белинсикий В.Г. А дабий орзулар. Тош кент: Гафур Гулом номидаги нашриёт,1980. 2 Karimov I. A dabivotga e ’tibor - m a’naviyatga, kelajakka e ’tibor. // O ’zbekiston adabiyoti va san ’ati. 2(K)9. 3-iyul. 6 xususiyati - badiiylikdir, y a’ni hayotning unda obrazlar orqali in’ikos etishidir. Adabiyot haqidagi m axsus ilmiy ta ’limot, dastavval falsafa fani doirasida m aydonga keldi. Platon (er. avv. 427-374) hayotni idrok etishda sheriyatning ijobiy roli borligini rad etdi, am m o adabiyotning tarbiyaviy ahamiyatini tan olib, uning vazifasi - adolat, haqiqat, ezgulikni tasdiqlash ekanini ta'kidlaydi. Adabiyot haqidagi mustaqil, yaxlit ta ’Iimotni dastlab boshlab bcrgan olim Aristoteldir (er. avv. 384- 322). Qadim gi yunon madaniyati va adabiyotining keng rivoj topgan davrida yashagan bu olim o ’zining «Poetika», «Ritorika» va boshqa asarlarida Homer, Sofokl, Evripid, A ristofan kabi m ashhur ijodkorlar asarlarini tahlil qilish asosida badiiy adabiyot va notiqlik san ’ati haqida nazariy ta ’lim yaratadi. «Poetika»da san’at va adabiyotning mazmuni kishilar hayotidan olinishi lozim ligini ta ’kidlaydi. O ’rta asrlarda m afkuraning ham m a sohalarida dinning hukm ronligi m unosabati bilan adabiyot ilmi taraqqiy etm ay qotib qoladi. Am m o U y g ’onish davri boshlanishi bilan adabiyot sohasida ham qayta jonlanish va yangilanish boshlanadi. U yg'onish davrining birinchi shoiri italyan Dante A lig’eri «Xalq tili haqida» kitobida (1304-1309) adabiyotni avvaligidek, faqat lotin tilida em as, balki ona tilida yaratish lozim ligini isbot qiladi. Italiyaning buyuk yozuvehilari F.Petrarka va J.B okachcho adabiyot nazariyasiga oid fikrlar bilan m aydonga ehiqdilar, qadim gi adabiyot nam unalarini yig ’dilar, o ’rgandilar. XVIII asrda Fransiya Y evropada adabiy harakatning m arkazi b o ’lib qoldi, unda klassisizm deb atalgan adabiy oqim taraqqiy etdi. Bu oqim ning nazariyachilaridan biri «Poeziya san’ati» kitobining muallifi N.Bualo edi. Bualo va uning hamfikrlari klassisistlar antik adabiyot namunalarini adabiy eskirm as ijod namunalari sifatida taqdim etdilar. U lar asarlarning yozilish qonunlarini belgilab ehiqdilar va yozuvchilardan bu qoidalardan ehiqm ay ish k o ’rishini talab qildilar. Klassisizm ning asosiy qoidalarini nemis olimi G.E.Lessing qattiq tanqid qildi. U o 'z asarlarida («Laokoon», 1766, «Ham burg dram aturgiyasi», 1769) san’atdan hayotni keng ravishda va erkin aks ettirishni talab etdi, adabiy asarda vaqt va harakatning bosh rolini aniqladi, adiblam i oddiy odam lam i tasvirlashga chaqirdi, uning tarbiyaviy rolini oshirishga undadi. 7 2. NE M IS TILID A Y A R A T IL G A N ADA BIY O T M A NBA LA RI 1. Q ahram onlik eposi. 2. N ibelunglar haqida q o ’shiq. 3. H ildebrant q o ’shig’i. M avzuga doir tayanch s o ’z va iboralar: R itsarlik rom ani, qadim gi germ anlar (frankJar, gotlar, langobardlar v.b.), m ifologiya, kosm o- goniya, xalqlarning buyuk k o ’chishi; epos, q o ’shiq, kolorit, shpiylm an, skoplar, vagantlar, vagant lirikasi. Bu adabiyot ju d a katta davm i, y a'n i (V-XV asrlar) o ’n asrlik m uddatni qam rab oladi. Bu davr asarlarida xalqlarning buyuk k o ’chishi bilan bog’liq tarixiy hodisalar ifodalangan bo’lib, bular feodal tuzum ning jonlanishi, uning zam irida shahar sosloviyasining tu g ’ilishi voqealarini aks ettiradi. O ’rta asrlar adabiyoti ajoyib tarixiy yondashm alarga boy bo ’lib, bular - “N ibelunglar q o ’shig’i” , Volfram fon Eshenbax ( Wolfram von Eschenbach) va Gotfrid Strassburglining ritsarlik rom anlari, m innezingerlar she’riyati va boshqalardan iboratdir. Qadim gi germanlctr (franklar, gotlar, langobardlar va b.) eram izning birinchi asrlarida Yevropaning eng kuchli etnik guruhlaridan hisoblanar edilar. U lar Elba va Reyn daryolari oralig’idagi katta kenglikda Dunay b o ’ylarida va Rim im periyasi ham da unga dahldor yerlarga yurishlar qiluvchi turm ush tarzlari k o ’chm anchilikdan iborat xalqlar edilar. Germ an qabilalari bu davrda rivojlanishning u rug’chilik p o g ’onasida b o ’lib, ular asosan chorvachilik va qism an dehqonchilik bilan m ashg'ul edilar. Ijtim oiy va x o ’jalik faoliyatining muhim m asalalari xalq m ajlislarida m uhokam a qilinar edi. Doim iy harbiy yurishlar shunga olib keldiki, qabila hayoti bora-bora harbiy tashkilot tusini ola boshladi. D rujinachilar tepasida turgan knyaz asosiy figura rolini o ’ynay boshladi. U nga va uning kishilariga harbiy ulushning k o ’proq qismi tegadigan bo ’ldi. Shunday qilib, urug’chilik tuzum i zam inida qabila aristokratiyasi, y a’ni o ’tgan asrlar dvoryan- ligining ilk shakli vujudga keldi. 8 Germ an xaqlarining m adaniyati va badiiy ijodi haqida k o ’p yodgorliklar saqlanib qolm agan. Rim tarixchisi Tatsitning guvohlik berishicha, germ anlar o 'z m ifologiyalariga va kosm ogoniyalariga dunyoning va undagi jonzotlarning yaratilishi haqidagi afsonalarga ega b o ’lganlar. U lar o ’z q o ’shiqlarida Tuisko xudosi va uning o ’g ’li Manning germ an qabilalarining dastlabki vakilini madh etar edilar. M a’lumki qadim gi germ anlarda yozuvning ilk na’munalari m avjud edi. Ular runik yozuvlardan foydalanganlar. Dunyoning boshqa xalqlari singari germ anlar tarixiy rivojlanishning ilk bosqichida tabiiyki o ’z og’zaki ijodiga ega b o ’lgan. Bular jangovar yurishlar, undagi qahram onlar haqidagi q o ’shiqlardir. Germ an folkloriga oid bu asarlar keyinchalik m onaxlar tom onidan yozib olingan b o ’lib, unda germ an tarixining ilk davrlari ifodalangan. G erm aniya yozm a adabiyotining barcha m ashhur yodnomalari eram izning ilk asrlarida yuz bergan xalqlam ing buyuk k o ’chishi davri bilan b og’liqdir. Eram izning V asrida Y evropa Attila sarkardalik qilgan xunnlar istibdodiga duchor b o ’lgan edilar. X unnlar Q ora dengiz b o ’ylarida ostgotlam i tor-m or etib, g ’arbga qarab Rim im periyasi sarhadlaridan ichkari tom onga siljiydilar. Y evropa q it’asini zabt eta boshlagan xunlar 437-yilda burgundlam i (germ an qabila- laridan) tor-m or etadilar. Reyn b o ’yidagi B urgundya qirolligi poytaxti Vormsni vayron qiladilar. Bu voqea skandinavlar, qadimgi germ anlar va ularning afsonasi “N ibelunglar q o ’sh ig ’F’da ifodalangan. Bu eposda Burgun- diya qirolligining fojeali taqdiri aks etgan. A ttila bu asarda Etsel nomi bilan yuritiladi. U Krim xildaning eri, burgund qiroli G yunterning singlisi. A ttila (453) vafotidan so ’ng u barpo etgan qabilaviy ittifoq sekin-asta darz keta boshladi. Ayni paytda Rim im periyasi ham tanazzulni boshdan kechirayotgan edi. Bir vaqtlar yengilm as kuchga ega b o ’lgan Rim turk va germ an qabilalar bilan b o ’ladigan doim iy janglarga dosh bera olmay qolgan edi. 475-yili germ anlar lashkarboshisi O doakr oxirgi Rim im peratorini taxtdan qulatdi va m am lakatdagi oliy hokim iyatni o ’z qo ’liga oldi. Odoakrning hokim ligi k o ’pga borm adi. 493-yil ostgotlar qiroli Teodorixdan m ag ’lubiyatga uchradi. Bu tarixiy voqea xalqlarning buyuk k o ’chishi davri, Y evropada yer yuzida bir vaqtlar qudratli bo ’lgan qabilalarning (V andallar, ostgotlar va b.) y o 'q b o ’lib ketishi germ anlarning turli epik hikoyatlari uchun material bo ’lib xizm at qildi. “N ibelunglar q o ’shig’i” (“N ibelungenlied” 1200-yillar) nem is qahram onlik eposlarining yirik asari hisoblanadi. XII asr oxirida o 'rta yuqori nem is dialektida (shevasida) yozilgan bu epos 10 ta to 'liq va yigirm a ikkita to ’liq b o ’lmagan ro ’yxatda ham da uch xil asosiy tahrirda bizgacha yetib kelgan. Bu nemis xalqining o ’z porloq o ’t- m ishiga bo'lgan m uhabbati, katta guma-nisLik g 'o y a la r va m urakkab hissiyotlarga ixlosining dalola- tidir. ‘'N ibelunglar q o ’sh ig ’i”ning m ualliflari va om m alashtiruv- chilari shpiylm anlar (artislar, aytuvchilar) b o ’lgan bo ’lsa ajab emas. Ular qadim gi rivoyatlarga suyangan holda yangi zamon ruhini ham ifodalashga intilganlar. Eposning m azm uni m ifologik va tarixiy elem entlar faoliyatini om ixta qilgan. Asosan Zigfrid liniyasi m iflar bilan aloqador. U qadimgi rivoyatlar ko’pgina germ an xalqlarida saqlangan. A yniqsa ular skandinav yerlarida keng tarqalgandir. Eposdagi m ifologik hikoyat tarixiy voqealar - Burgund qirolligining Reyndagi xunlar hujumi tufayli 457-yil halokati bilan uzviy ravishda ulanib ketgan. “N ibelunglar q o ’shig’i’' 39 ta sarguzashtdan iborat bo’lib, 10000 she’rni o ’zida m ujassam etgan epik polotno hisoblanadi. M azkur asar “nibelungcha” hijoda y a’ni. o ’sha davrgacha m innezinger Kyurenberg she’rlaridagina uchraydigan o ’lchovda yozilgan bo ’lib, har bir to 'rtlik 2 tadan baytga ega, birinchi bayt 4 ta urg ’uli b o ’g ’inga, ikkinchi bayt 3 ta urg’uli b o ’g ’inga ega. 10 "N ibelunglar qo ’shig’i’' fojeaviy koloritga ega. Unda kuchli, qora niyatli kishilar, yaxshlik va yer yuzida go'zallikni poym ol etuvchlar faol rol o ’ynaydi. Eposda ezgulik urug’ini sepuvchi sifatida ishtirok etgan niderlandiyalik shahzoda Zigfrid xoinlik qurboni bo'ldi. B urgundiya qiroli G yuntem ing singlisi K rim hildaning g o ’zalligidan xabar topgan va u bam oning qalbini zabt etishga oshiqqan Zigfrid Vorms shahriga y o ’l oladi. Lekin bir yil m obaynida Zigfridga m a’shuqa jam olini k o ’rish nasib etm aydi. Uning vaqti harbiy m usobaqalar, turli erm agu-ziyofatlarda o ’tadi. Gy unter bilan birgalikda uzoq Islandiyaga otlanadi. U yerda ajoyib sohibjam ol Brunhilda yashaydi. G yunter uni o ’ziga qalliqlikka olish niyatida b o ’ladi. Brunhilda go ’zallik sohibasi b o ’libgina qolm ay, tengsiz kuch qudratga ega. U faqatgina o ’zini mushkul m usobaqalarda yenga olgan kishigagina bag’ishlashga rozi. Faqat Zigfrid uning bu shartini bajarishga qodir. Yoshlikda u ajdarhoni o ’ldirib, uning qonida cho’milganligi boisdan tengsiz kuchga ega. Bundan tashqari u k o 'z ko ’rmas qalpoqcha sohibi hamdir. U Gyuntem ing o ’rniga m usobaqaga kirishib Brunhildani kurashda yengadi. Lekin sinov bu bilan tugam aydi. Zigfrid Brunhildani nikoh to ’shagida ham yengadi: ya’ni uning qizlik kam arini va uzugini yechib olishga m uyassar b o ’lib, uni Gyunterga topshiradi. Zigfridning tengsiz jasorati va betakror xizm atlari evaziga G yunter singlisi Krim hildani unga xotinlikka beradi. K o’p yillar o ’tadi. Kelin-kuyov baxtiga qirolichalam ing janjali raxna soladi. Natijada fojeaviy yakun qirol oilasini falokatga duchor etadi. Kunlarning birida cherkovga kiraverishda B runhilda va Krim xilda o ’z erlarining nim aga qodir va qobillikiari xususida ham da cherkovga kim birinchi qadam q o ’yishi to 'g ’risida bahslashib qolishadi. Krimxilda achchiq va jahl ustida B m nhildaga uning birinchi nikoh kechasida sodir bo ’lgan voqeaning sirini oshkor etadi va buning dalili sifatida qizlik kamari ham da uzukni k o ’rsatadi. B runxilda alam va adovatdan nafasi tiqiladi. Bu sharmandalikni qonli qasosgina yuvishi mumkin. Burgurid qirolichasining shanini him oya qilib, qasoskor sifatida G yuntem ing vassali jasu r va yovuz Hagen chiqadi. Krim hildaning ishonchini qozongan Hagen Zigfridning nozik joyini, y a’ni, yelkasidagi tig’ o ’tadigan joyini bilib oladi. Bu jo y ajdarho qoniga cho’m ilgan paytda lipa daraxtining bargi tushib qon tegmay qolgan ekan. Ov paytida Hagen Zigfridni xoinona o ’ldiradi, uning 11 bevasidan Zigfrid tom onidan bir vaqtlar topilgan N ibelunglar xazinasini tortib oladi va uni Reyn suvlariga ch o ’ktirib yuboradi. Burgund bahodirlari o ’z taqdirlarini xazinalar bilan b o g ’laganliklari boisidan ular - nibelunglar, y a’ni, tum an m am lakatida yashovchilar deb atala boshlaganlar (Nebel-tum an). Shundan so ’ng K rim hilda beadad g ’am -anduhda qoladi. Zigfridning o ’limi uchun qasos olish rejasi yetila boshlaydi. U xunlar qiroli Etselga erga tegadi. Judolikka va taqdirga tan bergan odam dek burgundlarni huzuriga m ehm onga chorlaydi. Paytini poylab uning tarafdorlari xunn harbiylari bilan qonli jan g uyushtiradi. Tengsiz jangda barcha burgund pahlavonlari halok b o ’ladilar. G ’azabga to ’lgan K rim hilda o ’z akasini o ’ldirishni buyuradi, yarador Hagen boshini o ’zi tanidan ju do qiladi. K rim hildaning yovuzligi hatto Etselni ham dahshatga soladi. Krim hildaning g ’azabnok qasoskorligining guvohi bo ’lgach, uning o 'zin i ham o ’ldirtiradi. „N ibelunglar qo ’shig’i“da ritsar rom anlaridan farqli ravishda feodal m unosabatlar ideallashtirilm agan. O 'rta asrlar voqeligi kolopitli, haqqoniy ifodalanadi, dunyo m akr-hiyla, nayrang, qonli qasos, o ’z shon-shuhrati uchun kurash va yovu/.likdan iborat ekanligi fosh etiladi. Ishonuvchan Zigfrid va K rim xildalar shu davr qurboni bo'lganlar. Bulam ing sababi esa feodal tuzunm ing illatidir. Feodallam ing ayovsizligi, yovuzligi eposda Hagen von Trope obrazi orqali ifodalangan. U o"z xulq-atvoriga k o ’ra G yuntem ing vassali. Shu sababli B urgundiya saroy ahlining sulolasi m anfaatlaridan kelib chiqib ish k o ’radi. Unga oddiy inson iztirobi um um an yot. U qirollik taqdiri uchun o ’zini ham, boshqalam i ham ayam aydi. Bu y o ’lda xoinlik va aldoqchilikdan ham qaytm aydi. Hagen Zigfridni Brunhildaning shanini va qirollikni him oya qilam an deb o ’ldiradi. Zigfrid o ’lim idan so ’ng Krim hildaning ta'siri kuchayishidan cho’chib, unga tegishli N ibelunglar xazinasini bosib oladi va epos so ’nggida o ’z hayotini tikib bo ’lsa ham yashirib q o ’yilgan (Reynga cho’ktirgan) joyini aytm aydi. Unda sosloviya - monarxistik hissiyot doim o insoniy fazilatlardan ustun kelaveradi. Hagen o ’z feodal jasorati bilan ham ibratli, ham dahshatli. U Zigfridni halok qilibgina qolm ay, K rim hildaga ham ozor yetkazadi. O ’z poetik uslubiga k o ’ra “N ibelunglar q o ’shig’i” feodalizm davrigacha bo ’lgan poetik yodnom alardan farq qiladi. ’’H ildebrand haqidagi q o ’shiq” ilk o ’rta asr germ an epik poeziyasining yagona yirik yodnom asi hisoblanadi, Bu asar Fulds 12 monastrining ikki ruhoniysi tom onidan VIII asm ing oxiri va IX asr boshlarida ilohiy traktat sahifalarida yozilgan. Uning asosida xalq xotirasi m uhrlangan tarixiy voqea yotadi. Bu q o ’shiqda tarixiy faktlarga qaram a-qarshi o ’laroq Hildebrant ostgotlar qiroli Dyotrix (Teodorix) drujinasining boshlig’i va qirol maslahatchisi b o ’lib, o ’z hukmdori bilan birgalikda ltaliyadan O toaxr (Odoakr) g ’azabidan qochadi. Italiyada uning yosh xotini va norasida o ’g ’li X adubrant qolib ketadilar. Q uvg’inga uchraganlar Attila saroyidan panoh topadilar. Oradan o ’ttiz yil o ’tadi. Q o’shin lashkarboshisi sifatida Hildebrant O doakrga qarshi yurish boshlaydi. Chegarada uning y o ’lini o ’z drujinasi bilan X adubrant to ’sib chiqadi. O ’sha davr udum iga k o ’ra bahodirlar olishuv oldidan bir birini ismini, zotini, qabilasini surishtirganlar. Hildebrant raqibi o ’z o ’g ’li ekanini bilib qoladi, qon to ’kishni to ’xtatib qolm oqchi bo ’ladi. Yosh Hadubrant otasini allaqachonlar halok b o ’lgan deb o ’ylaydi va otasining taklifm i “xunlar nayrangi” deb hisoblaydi va bu uning xushyorligini bo ’shashtirib unga zarba berishning vositasi deb biladi. Hadubrant H ildebrantni m akkorlik va q o ’rqoqlikda ayblaydi. Bunday haqoratdan keyin olishuvning b o ’lishi muqarrardir. Q o ’lyozm a shu yerga kelganda yirtilgan, m ojaro nihoyasiga yetm ay qolgan. Shunday hollarda boshqa xalqlam ing epik asarlarida (m: rus afsonalari, Firdavsiyning “Shohnom a”sidagi Rustam va Suhrob kabi) ota odatda g ’olib chiqadi. Balki, bu asarda ham shunday tugallanm a b o ’lgandir. Keyingi variantda tragik kollisiya yaratish bilan nihoyalanadi. Eposda asosan diqqat personajlarning qahram onlik faoliyatiga qaratilgan. M ualliflam i k o ’proq hikoyaning qahram onlik plani qiziqtiradi. T o ’gri, Hildebrantda otalik m uhabbati bir necha daqiqa j o ’sh uradi, lekin harbiy burch bu tuyg’uni tezda bosib ketadi. Shu sababdan qahram onlar psixologik jihatdan bir-biriga o ’xshash, individuallashtirilm agan, ularga chuqur ichki kayfiyat xos emas. Germ an epik q o ’shiqlari bevosita drujina m uhitida yaratilgan. Ularning m ualliflari drujina q o ’shiqchisi, harbiy yurishlarda qatna- shuvchi, poetik qobiliyat sohibi skoplardir. U shuningdek, bu q o ’shiqlam ing ijrochisi hamdir. Bu q o ’shiqlar rechetativ bilan arfa jo ’rligida g ’alabalar m unosabati bilan berilgan ziyofatlar, bayram lar va boshqa tantanalarda kuylangan. K eyingi tarixiy davrlarda xristian- likning m ustahkam lanishi bilan skop funksiyasi shpiylm an(Spielmann)- larga o ’tadi. Ular xonanda b o ’libgina qolm ay, qiziqchi, akrobat. 13 sozanda, turli ichak uzdi latifalam ing m ualliflari va ijrochilari edilar. Ularning san’ati cherkov ta ’qibi ostida bo'lganligidan noligan xarakterda edi. Skoplar poeziyasi singari shpiylm anlar ijodini ham cherkov e ’tirof etm as edi. C hunki ularning faoliyati diniy g ’oyalarni targ ’ib etishga dahldor em as edi. Xalq qahram onlik eposlariga qaram a- qarshi cherkov o ’zining adabiyotini lotin tilida yozilgan, xudoga m uhabbat, dunyo quvonchlariga nafrat ruhidagi asarlarni yaratdi. XII asrga kelib nem is jam iyatida sezilarli sotsial-iqtisodiy siljishlar yuz berdi. Feodal tuzum yangi kuch bilan o ’zini nam oyon qila boshladi. Shu paytgacha cherkovning m utloq nazoratida bo ’lgan san’at borgan sari dunyoviylik kasb eta boshlaydi. M uhabbatni kuylovchi lirik poeziya ravnaq topa boshadi. Bunday asarlarda qahram on lam ing sarguzashtlari k o ’proq o ’rin egallay boshaldi. Ritsarlik adabiy hayotning barcha qatlam lariga kirib kela boshladi. Jam iyatga m adaniy rahbarlik qilishda ritsarlik cherkov bilan raqobat qila boshladi. XII- XIII asrlar dunyoviy adabiyotining o ’ziga xos xususiyati vagantlar lirikasi b o ’lib, feodal Y evropaning barcha m am lakatlaridagi shahar va qishloqlarda yurib, o ’z quvnoq q o ’shiqlarini kuylashar edilar. Bu q o ’shiqlarda hayot quvonchlari e ’zozlanar, sxolastik olim lik va diniy asketizm ga nafrat ifodalanar edi. Ular ikkiyuzlam achilam i, o ’sha zam on jam iyatining parokandaliklarini ju r’at bilan fosh etar edilar. V agantlam ing shunday she’rlaridan 300 dan ortiq q o ’lyozm a B avariya m onastirlaridan birida saqlanadi. X II-X III asrlarda Yevropaning k o ’pgina shaharlarida universitetlam ing ochilishi va ularga turli m am lakatlardan yoshlam ing oqib kelishlari va bilim olishga intilgan talabalarning bir dorilfunundan boshqasiga o ’tib yurishalari xarakterli hodisa edi. Ular hayotdan ajralgan sxolast o ’qituvchlar ustidan kulib turli q o ’shiqlar to ’qiydilar. K o’pchiligi k o ’chib yuruvchi talabalam i tashkil etgan vagantlar sevgi, vino va yoshlikni madh etadilar. V agantlar uchun erkin hayot ideal hisoblanadi. Ular insonni har qanday chegaralashga qarshi. V agantlar o ’zlari zam ondosh b o ’lgan she’riyat m undarijasini kengaytirib yuborardilar, uning shaklini takom illashtirar edilar. Jahongashta talabalar lirikasining qahram onlari ilk bora tirik, konkret shaxsga aylandi. Bu tabiiyki, she’riyat yutug’i edi. 14 Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling