Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Чизиқли усул. Қайсидир ҳарфни ёзилишини ўрганиш учун ўқувчи бу 
ҳарф қандай белгиларга эга эканлигини,ҳарфдаги алоҳида элементларнинг 
жойлашиш ўрнини,унинг катталигини ва ҳоказоларни ўрганиб олиши 
керак.Ўқувчига ҳарфнинг ёзилишини тўғри ўргатиш учунунинг қатордаги 
ўрнини тўғри жойлаштириш ва қаторни қоғоз варағида жойлашиш 
ўрнини билиш учун қоғозда горизонтал,ётиқ чизиқлар чизилади, шунда 
дафтарнинг бетида ўзига хос сетка пайдо бўлади.Ўқувчилар унга ҳар бир 
алоҳида ҳарфни ёзиб борадилар. 
Қаторнинг йўналишини кўрсатиб турувчи чизиқ вакатаклар 
ҳарфларнинг айрим элементларининг пропорцияларини аниқлаштириб 
олиш ва ёзувни ўрганиш жараёнини анчагина осонлаштиради. Шунинг 
учун ҳам ёзувга ўргатишнинг асосий услуби ҳисобланади ва ўқувчи 
мактабда тўғри ёзиш машғулотларида ундан фойдаланади.Чизиқли 
услубнинг ўзига хос ижобий хусусиятларидан ташқари, сетканинг ичига 
ёзиш бир қатор камчиликларга эга. 
1) тез-тез учраб турадиган катакларда ёзиш болани бир мунча чеклаб 
қўяди, унинг диққатини бўлади;бир томондан ўқувчи керакли ҳарфни 

---

56 
ёзаётган қўлининг ҳаракатини кузатиб борса, иккинчи томондан эса 
ҳарфлар чизиқдан ташқарига ўтмаслигини кузатиб боради. 
2) катаклар орасига ёзишни ўрганган бола аниқ ва тез ёзиш 
малакаларини эгаллай олмайдилар. Шунинг учун ҳам ўқувчи ҳарфнинг 
элементларини чизиш асосий пропорцияларнинг асосини ўзлаштириб 
олгандан сўнг, катакларга ёзиш эҳтиёжи йўқолади. Иккинчи синфдаёқ 
болалар бир чизиқли дафтарга ёзишга ўтадилар. 
3) қўл кафтларининг ва панжаларининг эркин ҳаракатланишини 
ривожлантириш учун лозим бўладиган услублар ёзувга ўргатишда машқ 
ҳарактерига эга бўлган алоҳида машғулотларсиз иш битмайди. Бу майда 
мускуллар ва қўлнинг кафт қисми яхши ривожланмаган. Уларда кўрсатгич 
бармоқ ва айниқса унинг учи яхши ривожланмаган, бунинг натижасида 
бола кўрсаткич бармоқ билан ручкани қаттиқ босиб ёзадилар. Болалар 
катта бармоқдан ҳам яхши фойдалана олмайдилар, бунинг натижасида ўз 
хоҳишларича ушлайдилар. Шунинг учун ҳам кўрсаткич ва катта 
бармоқнинг майда мускулларини ривожлантириш лозим. 
Тайёргарлик машқларини бажариш билан болалар қўлларини ёзувда 
керак бўладиган ҳарф элементларини нозик ва аниқ ҳаракатларга тайёрлаб 
борадилар. Бундай машқларнинг мақсади бармоқлар ҳаракатининг енгил 
ва эгилувчан бўлишига эришишдир. Улар ўқувчиларга ҳарфларни тўғри 
ҳуснихатда ёзишга ва уни тез ёзувда ривожлантиришга ёрдам беради. 
Бу услубни биринчи синфнинг биринчи ярим йиллигида ёзувга энди 
ўргатишга бошлаган даврда қўллаш катта аҳамиятга эга.Масалан,пастга 
айлана шаклида ёзиладиган штрихни ёзиш учун, бармоқларни айлана 
ҳаракат қилишга машқ қилдириш лозим. Кейинчалик улар “о”ҳарфини 
ёзишга ҳам ёрдам беради. 
Ёзувда ёки услубда кўрсатиб ўтилган машқларнинг барчасини 
бирданига бажариш мумкин эмас, балки у ёки бу ҳарф ўргатиш учун дарс 
жараёнида керак бўладиган, қўл ва бармоқларни тўғри ҳаракатлантиришга 
ёрдам берадиган услубни олиш керак.