Nodirbek qizi yashil suvo’tlar bo’limi va uning ekologiyasi

Maxmudova Gulnoza
YASHIL SUVO’TLAR BO’LIMI VA UNING EKOLOGIYASI





O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI


ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI

Maxmudova Gulnoza
Nodirbek qizi

YASHIL SUVO’TLAR BO’LIMI VA UNING EKOLOGIYASI
Ushbu risola muallifning ilmiy yo‘nalishdagi birinchi ishlaridan hisoblanadi. Unda Yashil suvo‘tlar bo’limiga kiruvchi suvo‘tlar hamda ularning ekologiyasi haqidagi ma‘lumotlarni tahlil qilish asosida yoritib berilgan. Risolada yashil suvo‘tlarning tuzilishi, ekologiyadagi ahamiyati, dorivorlik xususiyatlari hammda inson hayotida oziq-ovqat sifatida ishlatilinishi tadqiq etilgan. Shuningdek, risolada O‘zbekistonda yashil suvo’tlar o’suvchi daryo va suv havzalarni himoya qilish hamda ushbu turdagi suvo’tlarni yetishtirishni kuchaytirish to‘g’risidagi masalalariga alohida o‘rin ajratilgan.

Mas’ul muharrir: prof. M.N Naraliyeva

Taqrizchilar: M.N. Naraliyeva (Andijon Davlat Universiteti); G.Toshpo‘latova (Toshkent Davlat Milliy Universiteti)

Ushbu risola Andijon Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kengashi tomonidan muhokama qilingan va nashrga tavsiya etilgan (2023yil ______________________________________).

© Andijon Davlat Universiteti, 2023
G.N.Maxmudova

KIRISH
Yashil suvo’tlar bo’limi – Chlorodophyta suvo’tlarning turi bo’lib, tuban o’simliklar dunyosiga kiradi. Alkologiya bo’limida o‘rganiladi. Yashil suvo’tlar bo’limi tabiatga hayvon va insonlar hayotida katta ahamiyatga ega.
Yashil suvo’tlari suvning havosinidan tozalab, kislorod bilan boyitib turadi. Va suvda yashovchi hayvonlar uchun ovqat hisoblanadi. Suvo’tlarining ba’zi turlari odamlar tomonidan ham iste`mol qilinadi. Chunki yashil suvo'tlarda oqsil, yog’ va uglevodlar bor. Yashil suvo’tlari vitaminlarga ham boy bo’ladi. Yaponiya, Xitoy va boshqa mamlakatlarda suvo’tlari bilan yer o’g’itlanadi. Chunki uning tarkibida N, Br, C va boshqa birikmalar bo’ladi.
Suvo’tlaridan olingan Algin preparati yengil ich yumshatuvchi ta’siriga ega (algenat natriy). Yashil suvo’tlari, dengizlarda organik cho’kmalar hosil qiladi. Bu organik cho’kmalarni Sapropel deyiladi. Sapropel oziq modda va og’it sifatida katta ahamiyatga egadir. Suvo’tlarining ba’zi birlarida Xlorella deb atalgan antibiotik dori olinadi. Xlorella oshqozon kasali, singa, buqoq, gipertomiya kasalliklariga davo.
Yashil suv o'tlari Gematokokk Tibbiyotda keng qo'llaniladigan va akvakulturada oziq-ovqat qo'shimchasi sifatida ishlatiladigan karotenoid astaksantinni olish uchun etishtiriladi. Darhaqiqat, astaksantin E vitamini kabi antioksidant xususiyatlarga ega, u oksidlovchi stressni tartibga soladi, sog'lom teri va ko'rish uchun idealdir. Umuman olganda, suv o'tlari xolesterin miqdorini tartibga solishi, ovqat hazm qilish va asab tizimining faoliyatini yaxshilashi mumkin. Xuddi shu tarzda, ular diuretiklar, gidroksidi, immunitetni oshiradi va menopoz davrida muhim ovqatlanish elementlarini beradi.
Yashil suv o'tlari hayvon va odam uchun oziq-ovqat va dori sifatida:
Boshqa suv o'tlari singari, yashil suv o'tlari ham baliq, gastropodlar va qisqichbaqasimonlar, shu jumladan dengiz salyangozlari kabi o'txo'r dengiz hayoti uchun muhim oziq-ovqat manbai bo'lib xizmat qiladi. Odamlar oziq-ovqat sifatida yashil suv o'tlaridan ham foydalanadilar. va u uzoq vaqt Yaponiya oshxonasining bir qismi bo'lib kelgan. Tabiiy ravishda kalsiy, mis, yod, temir, magniy, marganets, molibden, fosfor, kaliy, selen, vanadiy va rux kabi minerallarga boy bo'lgan 30 dan ortiq dengiz suv o'tlari turi mavjud. Yashil yosunlarning qutulish mumkin turlari orasida marul, dengiz palmasi va dengiz uzumlari mavjud. Yashil suv o'tlarida uchraydigan beta karotin pigmenti oziq-ovqat uchun rang sifatida ishlatiladi. Karotin ba'zi bir saraton kasalliklari, shu jumladan o'pka saratonining oldini olishda ham juda samarali ekanligi isbotlangan.
Tadqiqotchilar 2009 yil yanvar oyida yashil suv o'tlari atmosferadan karbonat angidridni kamaytirishda rol o'ynashi mumkinligini e'lon qilishdi. Dengiz muzlari erishi bilan temir okeanga kiritiladi. Bu karbonat angidridni yutib yuborishi va uni okean tubiga yaqinlashtirishi mumkin bo'lgan suv o'tlarining o'sishiga yordam beradi. Ko'proq muzliklar erishi bilan bu global isish ta'sirini kamaytirishi mumkin. Biroq, boshqa omillar ushbu foydani kamaytirishi mumkin; suv o'tlari iste'mol qilinsa, uglerod atrof muhitga qaytarilishi mumkin. Ular quyosh nurlarini oziq-ovqat zahirasi sifatida saqlanadigan kraxmalga aylantiradi.
Ushbu risolani yozishdan asosiy maqsad - yashil suvo’tlar bo’limiga kiruvchi barcha vakillarni umumiy holati tuzilishlarini ko’rib chiqish, ushbu turlarni yoqolib ketishini oldini olish maqsadida, ular yashaydigan joylarni tarqalgan muhitlarni ekologik nuqtayi nazardan himoya qilish. O’zbekistonda tarqalgan turlariniilmiy jihatdan o’rganish. Ушбу мақсада эришишда yashil suvo’tlarning o`sish va tarqalish muhitini, yashil suvo’tlar bo’limining tallom tuzilishi, hujayrasidagi pigmentlari hamda ko’payishini, ajdodlarga va qabilalarga bo’linishini tahlil qilish орқали ёритишга харакат қилдик..
Yashil suvo’tlar bo’limiga kiruvchi suv’tlardan foydalanish ularning ahamiyatini, insonlar uchun foydali va zararli taraflarini bilish muhim masalardan biridir. Bu esa yashil suvo’tlarni o’rganish va ularni muhofaza qilishni ilmiy jihatdan tatqid qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu borada ayniqsa yashil suvo’tlarni o’rganish masalasida L.L.Velikanov, A.Kursanov, S.Mustafayev, Sh.Ch. Tojiboyev, I.N.Gorojonkin, S.M.Xudoyqulov, S.S.Sahobiddinov, K.Z.Zokirov, L.N.Nazarenko va boshqalarning tatqiqotlari keng yoritilgan. Hozirgi kunda ham yashil suvo’tlari haqida ilmiy ishlar olib borilmoqda.