Noorganik kimyo kafedrasi noorganikkimyo

Nazorat savollar: 
1.Elektrolit va noelektrolit moddalar nima, ularga qanday moddalar kiradi? 
2.Elektrolitik dissosiyalanish nazariyasini kim, qachon yaratgan? 
3.Dissotsiyalanish nima, unga teskari jarayon nima deb ataladi? 
4.Ionli reaksiyalar nima?U molekulyar reaksiya tenglamasidan qanday farq qiladi? 
5.1. Eritmalarning muhiti.Indikatorlar.
Ishning maqsadi: Kislota va ishqorli muhitlarda indikatorlarning ta’sirini o’rganish, 
indikatorlar va eritma muhiti haqida tushunchaga ega bo’lish
Kerakli reaktiv va asboblar: NaOH, KOH eritmalari, CH
3
COOH, NaNO
3
, HCl, H
2
SO
4
; 4ta 
raqamlangan probirka,pipetka. 
Ishning 
mazmuni: 
Indikator rangining 
o‘zgarishi eritmada vodorod ionining 
konsentratsiyasining o‘zgarishi ta’sirida sodir bo‘ladi. pH qiymatining ma’lum intervalida 
indikatorlar rangini o‘zgartiradi. Bu intervalga indikatorlarning o‘tish (o‘zgarish) sohasi deyiladi. 
Har bir indikator o‘ziga xos xarakterli maxsus o‘tish sohasiga ega. O‘tish sohasining ichidagi pH 
qiymatlarida indikator rangi aralash bo‘ladi, eritma pH ga qarab bu rang kuchli kislotali muhitda 
indikator rangiga yaqin yoki kuchli ishqorli muhitda esa indikator rangining o‘zgarishiga yaqin 
rangda bo‘lishi mumkni. Indikator rangining o‘tish sohasi (pH birliklarda) 2-jadvalda berilgan. 
Ishning bajarilishi: 4ta nomerlangan probirkalarga 20-25 tomchidan 0,1 n xlorid kislota 
soling, boshqa shunday nomerlangan 4 ta probirkalarga shuncha hajmdagi 0,1 i o‘yuvchi 
natriy eritmasidan quying. Probirkalarni shtativga iomerlari kamayib borishi tartibida har bir
kislotali probirkadan keyin, shu nomerli ishqorli probirka holida joylashtiring. Olingan kislota
va ishqorlar to‘liq dissotsilangan deb pH qiymatini hisoblang. Hisoblangan pH qiymatlarda
jadvalda keltirilgan (indikatorlarning rangining kuchli kislotali va kuchli ishqorli 

---

37 
muhitlarda) o‘zgarishini aniqlang. Buning uchun birinchi probirkaga bir tomchi birinchi
indikatordan, ikkinchisiga esa ikkinchi indikatordan tomizing va h.k. Lakmusdan 10 
tomchidan olish kerak. Chunki, kichik konsentratsiyada uning rangi kam seziluvchandir.
O‘z kuzatishlaningizri, pH ning quyi va yuqorn intervallarida indikator rangining
qanday o‘zgarishini yozib boring. Quyida metiloranj indikatori yordamida olib borilgan 
tajribani yozib borish formasi keltirilgan. 
2-Jadval
Indikator nomi 
Muhit 
qiymati 
Indikatorning 
o‘zgarish intervalidan 
pastda 
bo‘lgandagi 
rangi 
Indikator 
pH 
ning 
o‘zgarish 
intervallari 
pH qiymati indikator
o‘zgarish intervalidan
yuqorida bo‘lganda-gi 
rangi
Metil to‘q sarnq 
metiloranj 
Qizil 
3,1-4 
Sariq 
Metil binafsha 
Qizil
4,2- 6,2
Sariq 
Lakmus 
Qizil 
5,0-8,0 
Ko‘k 
Fenolftalein 
Rangsiz 
8,2-10,0 
Pushti 
№ Indikatorning rangi 
1. 2, 3, 4, 5, -b/ 7, 3, 9, 10,
11, 12 pH qiymatlarda indikator 
rangi 
Indikator rangining o‘tish
intervallari 
1 
Metiloranj 
qizil, sariq 
3,1-4,4 
2 
4