«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

85 
Iqtisodiy rayonlarni shu tartibda tariflash, tarixiy va geografik, sistema-

struktura, kartografik va energiya ishlab chiqarish sikli metodidan moxirona

foydalanish, tarmoqlarni hududiy nuqtai nazardan va, aksincha, hududiy iqtisodiy 
kompleksni tarmoqlar va ishlab chiqarishning texnologik birligi bo‘lgan sikllar
bo‘yicha o‘rganish juda katta samara beradi. Shu bilan birga rayonlarni o‘rganish 
kompleks bo‘lishi va ayniksa ularning iqtisodiy ijtimoiy tomoniga e‘tiborni jalb
etish hamda ekologik omillarni hisobga olish zarur. 
Ammo kompleks xarakteristikada rayonlar bir-biriga o‘xshab ketmasligi,
shablon (1 qolipda) bo‘lmasligi kerak, aksincha, har bir rayon uchun xos bo‘lgan 
asosiy xalq xo‘jaligi tarmogi va uning hududiy strukturasini mahkam «ushlab» va
uning atrofida so‘z yuritish darsni qiziqarli o‘tish shartlaridan biridir. 
Iqtisodiy yoki sotsial-iqtisodiy rayonlashtirish fanning asosi, deb aytsak xato
bo‘lmaydi. Iqtisodiy rayonlashtirishning mexanizmi yoki formulasini quyidagicha 
tasvirlash mumkin:
XTM - ixtisoslashgan tarmoqlarning shakllanishi - iqtisodiy rayonlarning 
vujudga kelishi - rayonlararo iqtisodiy aloqalar. Ammo, XTM nisbatan tez,
rayonlar shakllanishi esa sekinrok amalga oshadi. Shunday bo‘lsa-da, geografik 
mehnat taqsimotining tarixiy rivojlanishi iqtisodiy rayonlar chegarasi va sonini
o‘zgartirib turadi. 


Nazorat savollari va topshiriqlar: 
1. Hududiy ishlab chiqarish majmualari nima va uning asoschisi kim? 
2. Nima sababdan hududiy ishlab chiqarish majmualari iqtisodiy jihatdan
samarali hisoblanadi? 
3. Hududiy ishlab chiqarish majmualari va energiya ishlab chiqarish
sikllari o‘rtasidagi farq nimadan iborat? 
4. Respublikamizda vujudga kelayotgan hududiy ishlab chiqarish
majmualarini ta‘riflab bering. 

---

---