«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

281 
shug‗ullanuvchi xalqlar ko‗proq daryolarni (Nil, Gang va h.k.) ilohiylashtirishlari 

haqida o‗z ilmiy qarashlarini bildirgan. Bizning fikrimizcha, chindan ham

joylarning inson ruhiyatiga, axloqiy jihatlariga ta‘siri katta. Bu esa o‗sha joyda 
yashovchi kishilar orasida jinoyatchilik yoki axloqiy me‘yorlar bilan bog‗liq
nomutanosibliklarning oldini olishga yordam beradi. Binobarin, ayrim manbalarda 
―Xulq-atvor geografiyasi‖ joyning aqliy suratini anglatuvchi tushuncha sifatida
ham qaraladi. 
Xulq-atvor geografiyasi borasidagi tadqiqotlarda makon bilan bog‗liq ramziy
jihatlarga alohida e‘tibor qaratiladi. Bunda: 
– joy (muhit)ning muhim ramziy belgilari sifatida qorli, yomg‗irli, shamolli,
tumanli, shovqini va boshqa jihatlari muhim o‗rin egallaydi; 
– joy tavsifi mohiyatiga ko‗ra (kvintessensiyasi) muqaddas joylar, modalar
markazlari, musiqa madaniyati markazlari, qimorbozlik markazlari va h.k. 
Aytish o‗rinliki, xulq-atvor geografiyasi sotsial va Iqtisodiy va ijtimoiy
geografiya borasidagi tadqiqotlarning no‗ananaviy jihatlarini o‗zida jamlaydi. 
Unda hududlar (makon, manzil) quyidagicha talqin etiladi:

Sotsial makon
– avvalo, shuni e‘tiborga olish lozimki, insonning o‗rab turgan 
tabiiy va madaniy muhit bilan munosabatlarini (anglash va xulq-atvor) namoyish
qilish xususiyati muayyan hududda sodir bo‗ladi. Insonlar istiqomat qiladigan 
hudud yoki makon – sotsium jamoa ehtiyoj va zaruratlari natijasida shakllanadi.

Shaxsiy makon
– insonlar tanasi atrofidagi boshqa odamlardan ajratib 
turuvchi chegaraviy ko‗rinmas hudud hisoblanadi.
Xulq-atvor 
geografiyasida
insonlar 
yashash
tarzi,

yurish-turishi

shakllanadigan makonlar, ya‘ni hududlar bir necha turlarga ajratiladi:



asosiy

makon – uy: insonning o‗z shaxsiy ehtiyojlarini amalga oshiruvchi,

hayotiy faollik darajasi yuqori bo‗ladigan, xavfsizlik vazifasini o‗tovchi hudud; 

---

---