O. Ýazmyradowa, A. Nabatowa KÄrhananyň ykdysadyýeti

Önümçilik gurluşyny kämilleşdirmek üçin hasaba almaly faktorlar
kärhananyň pudaklaýyn
degişliligi
önümiň hiline bildirilýän 
talaplar
önümçiligiň
görnüşi
kärhananyň ýöriteleşme 
derejesi we görnüşleri, 
onuň beýleki kärhanalar 
bilen kooperasiýasy
önümçiligiň gerimi – önümçiligiň 
möçberi we önümiň zähmeti talap 
edijiligi
esasy, kömekçi we hyzmat 
edýän sehlerdäki önümçilik 
işleriniň häsiýeti
önümiň häsiýeti we ony taýýarla-
magyň tehnologiýasy – çykarylýan 
önümiň nomenklaturasy, kon-
struksiýasynyň aýratynlyklary, 
ulanylýan materiallar, taslanan 
önümleri almagyň we işläp bejer-
megiň usullary
enjamlaryň we tehnologik 
abzallaryň düzümi, enjama 
hyzmat etmegiň guralyşy, ony 
gaýtadan dessine sazlamak 
mümkinçiligi
10-njy surat. Önümçilik gurluşyny kämilleşdirmek üçin
hasaba almaly faktorlar

---

44
2. Tehnologik gurluşda sehler bellibir tehnologik prosesleri (guýma, mehaniki, galwa­
niki, ýygnama we şuňa meňzeş sehler) ýerine ýetirmekde ýöriteleşýär. 
Olarda adatça taslanan önümleriň we şaýlaryň ähli görnüşleri taýýarlanýar ýa­da 
önümler ýygnalýar. Önümçiligiň geriminiň giňelmegi bilen tehnologiýa taýdan ýöriteleş­
me hem çuňlaşýar (iri, orta we kiçi guýma sehleri, polat we reňkli metal guýulýan sehler 
we ş.m.). Şunuň ýaly gurluşlaryň artykmaçlyklaryna önümçilik bölümine ýolbaşçylyk et­
megiň ýeňilligini, önümleriň bir görnüşinden beýleki görnüşine tiz geçmek mümkinçili­
gini degişli edýär. Tehnologik önümçilik gurluşyna ýetmezçilikler hem mahsusdyr: zawo­
dyň içindäki kooperasiýanyň çylşyrymlylygy, ýokary öndürijilikli enjamlary ulanmagyň 
mümkinçiliginiň çäkliligi, ýolbaşçylaryň we işgärleriň şahsy jogapkärçiliginiň peselmegi. 
Şunuň ýaly gurluş önümçiligiň aýratyn we ownuk tapgyrlaýyn tipleriniň önümiň dürli 
görnüşli we durnukly däl nomenklaturasyny çykarýan kärhanalary üçin häsiýetlidir.
3. Garyşyk (predmet-tehnologik taýdan) önümçilik gurluşy şol bir kärhanada ön­
dürilýän zatlar boýunça we tehnologik alamat boýunça gurnalan sehleriň ýa­da uçastok­
laryň bolýandygy bilen häsiýetlendirilýär (mysal üçin, taslanan önümler sehleri tehnologik 
alamatlar boýunça, ýygnama sehleri boýunça öndürilýän zatlaryň alamaty boýunça gur­
nalýar). Bu gurluşyň artykmaçlyklaryna garşylyklaýyn tehnologik ugurlaryň (marşrut­
laryň) azalýandygyny, önümçilik döwrüniň uzaklygynyň gysgalmagyny, enjamy işletmek 
derejesiniň we ahyr netijede zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyny we önümiň özüne 
düşýän gymmatynyň peselmegini degişli edýär.
Önümçilik gurluşy, guramaçylyk gurluşy ýaly, daşky ykdysady gurşawyň üýtgeýşine 
laýyklykda transformirlenýär. Önümçilik gurluşyny kämilleşdirmek täze guramaçylyk gur­
luşyna geçilendäkä garanyňda has çylşyrymly bolup durýar, çünki şunda birnäçe faktorlary 
hasaba almaly bolýar:
giňişlikde ýerleşişini kämilleşdirmek
işleri we enjamlary bir ölçege getirmek 
hem­de standartlaşdyrmak
umumy önümçilik gurluşy gyny has 
kämil gurnamak (taslanýan kärhanalar 
üçin) we sehleriň hem­de uçastoklaryň 
gurluşyny kämilleşdirmegiň mümkinçi­
likleri (hereket edýän kärhanalar üçin)
kärhananyň ýöriteleşmegini, kooperirlen­
megini we utgaşdyrylmagyny ösdürmek
kärhananyň meýilnamalaşdyrylyşyny 
gowulandyrmak (kärhana nyň baş 
meýilnamasy nyň esasy tehnologik pro­
seslere laýyk gelmegi).
esasy, kömekçi we hyzmat edýän 
sehleriň arasyndaky gatnaşyklary 
oýlanyşykly etmek (işgärleriň sany, 
esasy önümçilik gaznalarynyň gym­
maty, tutýan meýdanynyň möçberi 
boýunça esasy sehleriň udel agramyny 
ýokarlandyrmak)