O xoshimov, S. Saidaxmedov

Ko‘p uchraydigan qayishqoq elementlarning tavsitlari.
EMT kinematik zanjirida eng bo‘ysinuvchanlari tavsi eyin-
chalik keltiriladigan uzatish qurilmalarining elementlaridir. Lekin shu elementlarning o‘zi shunga o‘hshash hisob-kitoblardan foyda- lanishi mumkin bo‘1gan boshqa qurilmalar uchun tipik hisob- lanadi.
Buralishga ishlaydigan o‘q (1.6-rasm) burilish burchagi bilan xarakterlanadi, ya’ni
Aç ——MI(GJ,)" , (1.2)
bu yerda: M — o‘qqa qoyilgan aylanuvchi moment; I — o‘qning uzunligi; G— ikkinchi darajali qayishqoqli, moduli; ı.- zd ⁴ -(32)”’ — o‘q ko‘ndalang kesimning qutb inersiya momenti.
Bikrlik koeffitsiyenti nyuton metrni radianga nisbati bilan aniqlanadi.
^Cq —— M / A 9 (1.3)
N kuchi qo‘yi1gan cho‘ziladigan yoki siqiladigan sterjen quyidagi bikrlik qiymatiga ega (1.6.b-rasm) (nyutonni metrga nisbati)
Cd-TIPI—— ES/Af, (1.4)
bu yerda Af — sterjenning chiziqli deformatsiyasi; E — birinchi darajali qayishqoqlik moduli; S - sterjen ko‘ndalang kesimining yuzasi.

' t

H
1.6-rasm. Uzatish qurilmalarining elementlari:
a— buralishga ishlaydigan o‘q; b — siqilishga ishlaydigan o‘q; v— tishli uzatma; g— tasmali(zanjirli) uzatma.
Silindrik tishlİ UE£ttma. Yetaklovchi g‘ildirak 1 ning gub- ^{chagi mahkamlanganda g‘ildirak 2 ga (1-6 b rasm) M}2 ^momentini qo‘yamiz. Tishlaming deformatsiyalanishi natijasida 2 g‘ildirak _{v 2} burchakka buriladi. Shunday qilib uzatish bikrligi (1.3) for- mula bo‘yicha aniqlanishi mumkin. Lekin bu holda bikrlikni 2
g‘ildirak o‘qiga keltirilgan deb hisoblanadi. shunday qilib,
^C' P _2' M, /A9 , ; C 9 t= Mt /A 9 t , (1.5)
Tezlikning muvozanat shartidan quyidagini bilish mumkin, ya’ni

bu yerda:

M = j M, = C 9 } v 2 C v U Ö 1
^{cm C9} ı
(1.6)

(1.7)

Bundan ko‘rinib turibdiki, yetaklanuvchi g‘i1dirak 2 ning o‘qiga keltirilgan bikrlik yetaklovchi g‘ildirak 1 o‘qiga keltirilgan bikrlikdan j‘ marta katta bo‘lar ekan.

Amaliy hisoblar uchun bikrlikni aniqlashning quyidagi for-
mulasini bilish foydali:
Q ' Kd ²B (l .8)
bu yerda: d — o‘qiga bikrlik keltirilgan g‘ildirakning boshlang‘ich diametri; V — tishli gardish kengligi; K — po‘lat güldiraklar uchun 37s ıo’H-sm , ga teng bo‘lgan koeffitsiyent (tajriba natijasida aniqlangan).
Kamarli va zanjirli uzatmalar (1.6-rasm) Cp kâmar yoki zanjiming cho‘zilishga bikrligi bo‘Isin. U holda yetaklovchi guruh
1 mahkamlangan bo‘lsa yetaklanuvchi g‘ildirak 2 fi9 burchakka burilganda tortilgan shoxobchad£t öp 'CpÖ v 2 r kuch hosil bo‘ladi, bu yerda: r —yetaklovchi guruh radiusi
Ko‘rinib turibdiki,
CW
bu yerda: C 9, - yetaklanuvchi guruh o‘qiga keltirilgan bikrlik; K,
- uzatma turining koeffitsiyenti. Kamarli uzatma uchun K,=l, zanjirli uchun esa K2=2.

(1.9) — formula bo‘yicha po‘1at arqonli yo‘l, yuk ko‘tarish qurilmasi barabanli uzatmasidagi po‘lat arqon va shunga o‘xshash qurilmalaming bikrligini aniqlash mumkin, bu yerda Qp=1 deb qabul qilinadi.
Ulash muftalari barcha uzatish qurilmalarining ajralmas qismidir. Ular qattiq, yarim qattiq va quyushqoq muftalarga bo‘- linadi. Muftalar yordamida nafaqat yetaklovchi va yetaklanuvchi o‘qlar o‘zaro mexanik ravishda ulanadi, balki ularning mexanik ravishda siljishi ham bartaraf etiladi. Qattiq muftalar o‘q chi- ziqlarining kichik siljishlarida qo‘llaniladi, buni amalga oshirish juda qiyin, lekin o‘qlarni qattiq muftalar bilan ulash ularni mutlaq qattiqligini ta’minlaydi.
Ko‘pincha yarim qattiq va quyushqoq muftalar qo‘l1aniladi. Yarim qattiq muftalar ulanayotgan o‘q1arning o‘q chiziqlarini radial, burchak va kombinatsiyalashgan siljishlarni qoplaydi, quy- ushqoq muftalar esa bundan tashqari mexanik siltovlar va zarb- larni yumshatish imkonini beradi va EMT elementlarini o‘qlarini notekis aylanishi natijasida hosil bo‘ladigan rezonans tebra- nishlardan himoya qiladi.