O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

G‘al)a ekinlari maysasining bir-biridan farq qiladigan 
xususiyatlari
Ekin-
Bargining
ning
nomi
rangi
holati
eni
tukli-
tuksizligi
Bug‘doy
Yashil, goho 
boshqa tusda
Vertikal
joylashgan
Ensiz, go­
ho enli
Tuksiz yoki 
qalin, ammo 
qoplangan 
kalta tukli
Suli
Och yashil 
yoki yashil
.
Ensiz
Tuksiz yoki 
kam tukli
Javdar
Binafsha-
jigai rang
-
-
-
Arpa
Kulrang, 
kulrang- 
yashil, 
surma rang
0 ‘rtacha
Tariq
Yashil
Bir oz 
pastga 
egilgan
Enli, vo- 
ronkaga o‘x- 
shab ochil- 
gan, o ‘rtacha
Uzun tuk
bilan
qalin
qoplangan
Oqjo‘-
xori
-
-
0 ‘rtacha
tuksiz yoki 
kam tukli
Makka-
jo ‘xori
Enli, vo- 
ronkaga 
o ‘xshab 
ochilgan
Sholi
1
Vertikal
joylashgan
Ensiz 
Tuksiz, 
goho tukli
G ‘a lla e k in la rin in g m ay sa b a rg la ri tu k li y o k i tu k siz b o ‘lad i. 
Barglarining tuki qalin, siyrak yoki barg yaprog‘ining chetida joylashgan 
kiprikchalar shaklida b o iish i mumkin.

---

M a y s a la rn i o ‘rg a n is h u c h u n u la rn i x o n a la r d a yo k i k ic h ik ro q
kristallizatorlarda, yorug‘da yoki term ostatlarda o ‘stirish kerak.
Tuplanish bosqichini aniqlash. M aysalar chiqishi bilan poya ikki-uchta 
yashil barg ch iq arad i va v aq tin ch a o ‘sishdan t o ‘xtaydi. Shu v a q td a
uning yer osti qism ida bir-biriga yaqin joylashgan bir nechta b o ‘g ‘im 
h o s il b o ‘la d i, b u la r tu p la n is h b o ‘g ‘im i d eb a ta la d i. T u p la n is h
b o ‘g ‘im idan yon novdalar va ikkilamchi ildizchalar (popuk ildizchalar) 
о ‘sib chiqadi.
Y on novdalar asosiy poyaning shoxlaridir. Boshqa o ‘sim liklardan 
farq qilib, g ‘alla ekinlarining poyasi asosan yer ostida shoxlaydi. Bunday 
shoxlanish tup lanish deb ataladi. 0 ‘sim liklarning 10 % ida tup lanish 
b o ‘g ‘im id an b irin ch i yon n o v d a p ay d o b o ‘lishi tu p la n ish bosqichi 
boshlanganidan darak beradi.
Shunday qilib, g‘alla o ‘simligi bir nechta poya chiqaradigan tupdir. 
G ‘alla ekinlarining tuplanishi cho‘zilib ketganida boshoq chiqaradigan 
novdalardan tashqari, duvarak (bachki) poyalar deb ataladigan boshoqsiz 
novdalar (ro ‘vak) va zaif novdalar deb ataladigan puch donli boshoqlar 
(ro ‘vaklar) chiqaradigan novdalar hosil b o ‘lishi mumkin.
Bachki novdalar bilan zaif novdalar hosil b o ‘lganligidan umumiy va 
unum li tuplanish farq qilinadi. U m um iy tuplanish deyilganda bir tup 
o ‘sim lik d a g i b a rc h a p o y a la rn in g u m um iy so ni, u n u m li tu p la n is h
deyilganda esa to ‘liq donli boshoq chiqaradigan, y a’ni hosil beradigan 
poyalarning soni tushuniladi.
Tuplanish har bir o ‘simlikdagi poyalarni sanash va bitta o ‘simlikka 
to ‘g ‘ri keladigan o ‘rtach a poya sonini topish y o ‘li bilan aniqlanadi. 
U ni kasrli son bilan ifodalash ham mumkin.
Tuplanish o ‘simliklarni o ‘stirish sharoitiga, g‘alla o ‘simligining tavsifli 
xususiyatlariga bog‘liq b o ‘ladi. Kuzgi g‘alla ekinlari, xususan kuzgi javdar 
k o ‘p tuplansa, bahori g‘allalardan arpa yaxshi tuplanadi. Bug‘doy bilan 
arpa sug‘oriladigan yerlarda lalmikor yerlardagiga qaraganda k o ‘proq 
tuplanadi.
M a k k a jo ‘xori bilan j o ‘xori k am tu p la n a d i, chunki u larn in g yon 
shoxlari kechroq - o ‘simlik 6-8 ta barg chiqarganidan keyin paydo b o ‘ladi.
T uplanishni dalada aniqlagan m a ’qulroq. K uz va bahor kezlarida 
m ashg‘ulotlar boshlanishidan oldin o ‘simlik tuplari kavlab olinib, suvga 
solib q o ‘yiladi. Qish davrida m ashg‘ulotlar uchun esa o ‘simlik tuplari 
oldindan kavlab olinadi va issiq bino icljrrga olib kirib q o ‘yiladi.

---