Oila pedagogikasi
Jazoning qanday shaklidan foydalanish o‘rinli?
|
Oila pedagogikasi. Hasanboyeva O
Jazoning qanday shaklidan foydalanish o‘rinli?
6 yoki 7 yoshligimda bir voqea hamon esimda, - deb gapida davom etdi keyingi uchrashuvimizda Tom. - 0 ‘sha 272 voqeani qachon eslasam kayflyatim buziladi, asabiylashaman. — Bir kuni beysbol o'ynayotib bilmasdan oynani sindirib qo'ydim. Bundan qattiq qo‘rqib ketdim va onam meni izlab topgunga qadar daraxtzorda yashirinib yotdim. Qilgan ishimdan qattiq hijolatda edim. Otam uyga qaytganida onam unga bo‘lgan voqeani aytib berdi. U meni kaltakladi. Tomning ko‘zlariga yosh keldi. Sen unga bo'lgan voqeani tushuntirib ko‘rishga urinib ko‘rmadingmi? - so‘radim men. U «yo‘q» deb ishora qildi. Bu voqea tarbiyaning chigal masalalaridan biri sanalgan jazoga yaqqol misol bo'la oladi. Tomga nisbatan qo'llanilgan bunday jazo usullari uzoq vaqtlar mobaynida bolalarda og‘riq, alam va o'kinch, o'z ota-onalariga nisbatan g'azab va nafrat hislarini saqlab qolishiga sababchi bo'lishi mumkin. Ular bunday damlami boshqalaming yordamisiz anchagacha unutolmaydilar. Masalan, Tom o'z boshidan o'tgan voqeani 1 yildan so'ng ham alam bilan xotirlaydi. Nima uchun aynan mana shu hodisa Tomning xotirasiga muhrlanib qolgan?! Axir, uni o'z hayoti davomida ko'p bor savalashgan edi-ku?! Tom ulami ko'ngilga olmagan. Oyna bilan bog'liq voqeada esa Tom o'z aybini tushunib, qattiq aziyat chekkandi. Unga tan jazosi berilmasa ham chekkan ruhiy azobi yetarli edi. Kaltak yegani ota-onasi unga tushunmasliklarini va tomning ruhiy holatiga e’tibor qilmasliklarini amalda isbotlab qo'ydi. Balki o'shanda Tomga kaltak emas, ota-ona daldasi, uni kechirishlari kerak bo'lgandir?! Tomning ota-onasi buni bilishlari shart edi. Mazkur holatda jazoning qaysi shaklini qo'llash ma’qul bo'lar edi?! Bu haqda siz qanday fikrdasiz, qimmatli ota-onalar! Taibiya jarayonida oldindan begilab qo'yilgan yo'ldan borish Shartmi? Qattiqqo'llik o'zini oqlaydimi? Uning me’yori 273 qanday bo'lishi kerak? Bola o‘zini yomon tutganda har safar jazolash kerakmi? Agar «ha» deb javob bersangiz, jazoning doimo bir xil usulda olib borilishini yoqlaysizmi? «Yo‘q» desangiz, unda qaysi usullami qo'llash ma’qul bo‘larkin? Aslida jazoning o‘zi nima? Intizom va jazo o‘zaro bir-biri bilan aloqadormi? Bizning har birimiz muayyan tarbiya maktabini, masalan, ota-onalaming samarali ta’lim maktabini o‘tashimiz shartmi? Yoki o‘zimizning aql-idrokimizga, ichki his-tuyg‘ularimizga tayanishimiz shartmi? Yoxud ulaming har biridan olishimiz joizmi? Unday bo‘lsa qachon va qay me’yorda? Bular bugungi kunda risoladagi har bir ota-onani qiynoq- qa solayotgan savollar sanaladi. Hayotimiz bola tarbiyasiga bag‘ishlangan kitoblar, amaliy anjumanlar, maqolalar va ilmiy tekshirish institutlariga to‘lib ketgan. Yo'nalishlar ham rang-barang: bolaning qulog'idan burab qo‘yishdan tortib to konfet bilan mukofotlashgacha ... Yuqoridagi voqeaga qaytadigan bo‘lsak, Tomning ota- onasi muayyan voqeadan kelib chiqib turib, bir tomondan, o‘g‘illarini intizomga o'rgatishi, ikkinchi tomondan esa ular- ga o‘zlarining mehr-muhabbatlarini bildirishlari mumkin- midi?! Bu masalaga keyinroq qaytamiz. Farzand tarbiyasi hozirgi kunning eng chigal masala- laridan biri desam, barcha ota-onalar bu fikrga bemalol qo‘shilishadi. Bola hamma vaqt ham ota-ona nazoratida bo‘lavermaydi. Uning ko‘p vaqti boshqalar: maktab, qo‘ni- qo'shnilar, tengqurlari davrasida kechadi. Aynan mana shu sababga ko‘ra ko‘pgina ota-onalar o‘z farzandlariga ta’sir o‘tkaza olmasa kerak, deb o‘ylaydilar. Farzandlarini tarbiya qilish maqsadida amalga oshirgan barcha xatti-harakatlari zoe ketmayaptimikan deb ikkila- 274 nadilar. Ammo buning aksi bo‘lmog‘i maqsadga muVofiqdir. Ota-onalaming yuqoridagi fikrlari salbiy oqibatlaiga olib keladi. Aslida, oila, ota-ona bola tarbiyasida yetakchi o‘rinra egallaydi. Olib borgan tadqiqotlarim, izlanishlarim shuni tasdiq- laydiki, bola tarbiyasida oila har doim hal qiluvchi kuchga ega bo‘ladi. Ota-onaning ta’siri boshqa ta’sirlarga qaraganda ustuvor sanaladi. Bolaning baxtli yoki baxtsiz, ruhan tetik yoki tushkun kayfiyatda yurishida, katta yoshdagi odamlar, tengqurlari va boshqalar bilan munosabatlarida, atrofdagi munosabatlarga nisbatan uyg‘un yoki hissiz holatda bo'lishida, muayyan vaziyatlarda o‘zini qanday tutishida oila asosiy rol o'ynadi. Ba’zida boshqa ta’sirlar bolani o‘ziga rom qilishi mumkin, ammo oila shunday holatlarda ham o‘zining asosiy o‘mini yo‘qotmaydi. Shuni unutmaslik lozimki, oila bolaning kamolini belgilovchi yagona asos emas. Shu ma’noda har bir muammo uchun butun javobgarlikni oila zimmasiga yuk- layverish to‘g‘ri emas. Sababi bola ruhiyatiga ta’sir qiluvchi yana bir qator omillar ham borki, ularsiz asl haqiqatni yuzaga chiqarish mushkuldir. Tug‘ma mijoz MJjozning amalga juda ko‘p turlari mavjud. Stela Chess va Aleksandir Tomaslaming «Mijoz va bolalar intizomining buzilishi» nomli kitobida uning to'qqizda ko‘rinishi tasniflab berilgan. Ulaming kitobi nodir adabiyotlar ro‘yxatiga kiritilgan bo'lib, tom ma’noda jahon axloqshunosligi faniga qo‘shilgan ulkan hissa sanaladi. Asarda bolalaming nima uchun u yoki 275 bu shaxsiy xususiyatlarga ega bo'lishi batafsil tasvirlab berilgan. Kitobdan nima uchun ayrim bolalami taibiyalash boshqalamikiga qaraganda oson kechishi, ba’zi bolalaming tarbiyasi esa qunt va mehmi ko‘proq talab qilishi, bitta oila tarbiya topgan bolalaming nima sababdan turlicha xulq- atvorga ega bo‘lishi haqidagi savollarga javob topishingiz mumkin. Eng muhimi unga doktor Chess va Tomaslar tomonidan bolaning nafaqat oila davrasida, balki o‘z shaxsiy xusu- siyatlari negizida kamol topib borishi haqidagi qimmatli fikrlari aniq bayon etilgan. Bu dalil tarbiyasi qiyin bolalar borasida oilalaming zimmasiga qo‘yilayotgan ayblovni biroz yumshatadi. Afsuski, ko'pchilik (hatto, mutaxassislar ham) bola tarbiyasiga bog'liq har qanday vaziyatda ota-onani ayblaydilar. Chess va Tomaslaming izlanishlari shuni ko‘rsatadiki, ba’zi bolalaming tarbiyasi boshqalamikiga qaraganda mu- rakkabroq kechadi. Bu o‘rinda ulaming tasnifiga qisqacha to'xtalib o‘tish lozim. Chess va Tomaslar mijozning to‘qqizta tarkibiy o‘tishgan hamda ulaming yangi tug'ilgan chaqaloqlarda ham mavjud bo‘lishini, keyinchalik rivojlanib borishini aniq- lashgan. Boladagi xususiyatlar atrof-muhit ta’sirida rivojlanib boradi, mijoz esa bola shaxsiyatiga mahkam o'mashib oladi; uning o‘zgarishi qiyin kechadi. Hatto butun umr davomida saqlanib qolishi ham mumkin. Mijoz quyidagi qismlardan iborat: 1. Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling