Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

Kimyoviy reaksiya muvo7.8118ti
Kimyoviy reaksiyalar qaytar va qaytmas reaksiyalarga bo'linadi. Reak iya mahsulotlari o'zaro ta'sirlashmaydigan reaksiyalar qayt­ mas reaksiyalar deb ataladi. Masalan:



"
CaC0 ₃ --'"-CaO + CO ₂ i; 2 Na N0 ₃ ¹ 2 Na N0 ₂ + 0 ₂ i
AgN0 ₃ + NaCl = AgCI -l. + Na N0 ₃
Agar reaksiya mahsulotlaridan biri cho'kmaga tushsa yoki gaz holda ajralib chiqsa. bunday reaksiyalar qaytmas bo'ladi. Qayt­ mas reaksiyalar unchalik ko'p emas. Ko'pchilik reaksiyalar qay­ tar bo'ladi. Bir vaqtning o'zida bir-biriga qarama-qarshi ikki yo'nalishda sodir bo'ladigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyi­ ladi. Qaytar reaksiyalar ikki qarama-qarshi yo'na)gan strelkalar bilan ko'rsatiladi. Masalan:
H₂ + 1₂ 2HI; 2H ₂ + 0 ₂ 2H ₂0 ; 3H ₂ + N ₂ 2N H₃;
FeC l₃ + 3NaCNS Fe(CNS) ₃ + 3NaCI
Chapdan o'ngga boradigan reaksiya to'g'ti reaksiya, o'ngdan chapga boradigani teskari reaksiya deyiladi. To'g'ri reaksiyadan hosil
!!7
bo'lgan mahsulotning miqdori ortib borishi bilan teskari reaksi­ yaning tezligi ortadi. Birmuncha vaqt o•tgandan keyin to"g'ri va teskari reaksiyalaming tezliklari tenglashib. sistema kimyoviy
muvozanat _,h_,, olatiga keladi. Masalan:

1
A+ B-- v ---s + 0; V. = k, · [AJ · lBI, Jt; = k • ISi · (DJ,

2
= V₂ , k, · [Al · I Bl = k₂ • ( S} · l Dl
Demak, kimyoviy muvozanatda boshJang'ich moddalar kon­ sentratsiyalarining ko'paytmasi rea.ksiyadan keyingi hosil bo'lgan moddalar konsentratsiyalarining ko"paytmasiga teng bo"ladi. Kim­ yoviy muvozanat vaqtida harakat to'xtamaydi, vaqt birligi ichida qancha mahsulot parchalansa. xuddi o'shancha mahsulot hosil bo'ladi. Tashqi sharoit (bosim, temperatura va moddalar konsentratsiyasi)ni o"zgartirish orqali muvozanatni siljitish mum­ kin. Muvozanatning siljishi 1884-yilda kashf etilgan Le-Shatelye prinsi piga bo'ysunadi. Le-Shatelye prinsi pi quyidagicha ta'rifla­ nadi: kimyoviy muvozanat halatida turgan sistemaga tashqaridan ta 'sir ko 'rsati/sa, sistemada shu ra 'simi kamaytirishga intiladigan jarayon kuchayadi. Katalizator kimyoviy muvozanatni siljitmay­ di, faqat muvozanatning tezroq qaror topishiga yordam beradi.