Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

N ₁ + 3N ₁ 2NH ₃
reaksiyaning bosimi oshirilsa, kimyoviy muvozunat molekula kam tomonga, ya'ni ammiak hosil bo'lish tomonga siljiydi. Bo­ sim kamaytirilganda esa molekula o'ng tomonga, ya'ni ammiak parchalanishi tomonga siljiydi, chunki reaksiyaning o'ng tomo­ nida ikki molekula, chap tomonida esa to·rt molekula bor. Agar reaksiya natijasida molekulalarning soni ikkala tomonda hir xii bo'lsa, bunday muvozanatdagi sistemaga bosim ta'sir qilmaydi. Masalan, H₂ + Cl₂ 2HCI rcaksiyaning muvozanat holatiga
bosim ta'sir ko'rsatmaydi.

1. 
   misol. 4 g mis oltingugurt bilan birikib. CuS hosil bo'lishida 3,033 kJ issiqlik chiqqan. Mis ( II) sulfidning hosil bo'lish issiqligi Q ni toping.
   

Yechish. Reaksiyaning termokimyoviy tenglamasini yozamiz:
Cu+ S = CuS + Qx
l mol CuS = 64 + 32 = 96 g. Rcak.siya tenglamasiga muvofiq, l gramm-atom mis bilan I gramm-atom oltingugurt reaksiyaga
kirishganda I mol CuS hosil bo'lgani uchun bu reaksiya vaqtida ajraJib chiqqan issiqlik miqdori (Q) CuS ning hosil bo'Jish is­ siqligiga teng. Shunga ko'm, Q_. ni topish uchun quyidagicha pro­ pon;iya tuzamiz:
4 g Cu reaksiyaga kirishganda 3,033 kJ issiqlik ajrnladi.
)II}
64 g Cu reaksiyaga kirishganda x kJ issiqlik ajraladi;
bundan x = ⁶⁴·. o^{3 33} = 48 I kJ
4 '

2. 
   misol. Quyidagi termokimyoviy tenglamaga asoslanib. metil spirtining hosil bo'lish issiqligi Orn,<111 ni toping:
   

CH ₃OH + 0 ₂ = CO₂ + 2H ₂O + 720,07 kJ
Yechish. Gess qonuniga ko·ra. reaksiyaning issiqlik etfekti
Q=gco2 +2gH20(s)-gCH30H. Bundan, gCH30H =gco2 +2gH20 (s)-Q.
Bu tenglikka tegishli qiymatlar: Keo = 393, 51 ; gH _O ,s, = 285, 77 va Q = 720, 07 ni qo'yib, ^{2 2}
gcH oH = 393, 51 + 2 · 285. 77 - 720, 07 = 244, 98 kJ/molga teng-
3
ligini topamiz. Demak, metil spirtining hosil bo'lish issiqligi 244,98 k.J/molga teng.
! I Mustaqi/ ishlash uchun mashq ,a masala/ar
I. Kimyoviy reaksiya turlarini misollar bilan tushuntiring.

2. 
   Reaksiyaning issiqlik effekti haqida tushuncha bering.
   
3. 
   30 g Bertolle ttui parchalanganda qancha hajm (n.sh.) kis­ lorod ajralib chiqadi? Shuncha hajm kislorodni qancha kaliy permanganatdan olish mumkin?
   
4. 
   30 g azot qancha: a) NH₄N 0 ₃; b) KN 0 ₃; d) (N H ₄) ₂S0 ₄ da bo'ladi?
   
5. 
   Kimyoviy muvozanatga bosimning, temperaturaning va konsentratsiyaning ta'sirini Le-Shatelye prinsi pi asosida tush unti­ ring.
   
6. 
   CaCO, ning parchalanish reaksiyasi
   

CaCO ₃ CaO + CO₂- 34.7 kkal
tenglama bilan ifodalanadi: a) bosim oshirilganda; b) temperatura oshirilganda muvozanat qaysi reaksiya tomonga siljiydi?

2. 
   Quyidagi reaksiyaning qaysi biri qaytar va nima uchun?
   

Na ₂SO ₃ + H ₂SO ₄ Na ₂SO ₄ + SO ₂ + H₂O CaSO₄ + 2HCI CaCl₂ + SO₂ + H₂O NaCl + KNO ₃ KCI + Na NO ₃
90

2. 
   a) vodorodning konsentratsiyasi ikki marta ko'paytirilsa;
   

2. 
   N ₂ va H ₂ lardan har birining konsentratsiyasini ikki marta ko'paytirilsa, quyidagi reaksiyaning tezligi qanday o'zgaradi?
   

3H₂ + N₂ --+ 2N H₃

2. 
   Quyidagi reaksiyaning: a) bosimi; b) temperaturasi; d) A mocldaning konsentratsiyasi oshirilsa, muvozanat qaysi tomonga siljiydi?
   

2CO + 0 ₂ 2CO₂ + 136 kkal
2SO ₂ + 0 ₂ 2SO ₃ + 42,2 kkal
2HBr H₂ + Br₂ - 16,8 kkal
10. 2NO + 0 ₂ 2NO ₂ + 27 kkal CO2 +e 2CO - 38 kkal
reaksiyalar berilgan. Temperatura pasaytirilsa, bu reaksiyalar qaysi tomonga siljiydi?

11. 
    Katalizator nima? Gomogen va geterogen katalitik reaksiya larga misollar keltiring.
    
12. 
    Le-Shatelye prinsi pini misollar bilan tushuntiring.
    
13. 
    2NO + 0 ₂ 2NO ₂ reaksiyada: a) NO ning konsentratsiyasi
    

2 marta: b) 0 ₂ ning konsentratsiyasi 5 marta oshirilsa. reaksiya tezligi qanday o'zgaradi?

11. 
    Sulfat angidridning oltingugurt va kisloroddan hosil bo'lish issiqligi 288 kJ/mol bo'lsa, l kg oltingugurt yonganda qancha issiqlik chiqadi?