Оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi namangan dаvlаt univеrsitеti musiqa ta’limi va madaniyat fakulteti musiqa ta’limi kafedrasi

Topshiriq
«Baliq skleti» texnikasi.
Test

1-sinf o’quvchi-larining ijodiy yondashuvi qanday bo’ladi?	Ijodiy yonda-shuvi keng –bo’ladi	Ijodiy yondashuvi chegaralangan bo’ladi	Ijodiy yondashuvi tarqoq bo’ladi	Ijodiy yondashuvi sust bo’ladi
Birinch sinfda qo’shiq kuylash malakalari qan-day amalga oshiriladi?	Musiqani idrok etib sof intona-tsiyada kuylash.	Baland ovozda kuylash	Dinamik belgilarga amal qilib kuylash	To’g`ri o’tirib kuylash
O’qituvchining ijrosi qanday bo’lishi kerak?	Badiiy jihatdan yorqin va ifodali bo’lish kerak	Baland ovozda kuylash	Dinamik belgilarga amal qilib kuylash	To’g`ri o’tirib kuylash
Qo’shiq maz-muni qanday ochib beriladi?	Suhbat, hikoya, tushuttirish or-qali	Kuylab	Tiglab	Tahlil qilib
Ijro ifodaviyligi ustida qanday ishlanadi?	Talaffuz, sof intonatsiya , dina-mik belgilarga ahamiyat beriladi.	Ovoz bilan cholg`u jo’rligida	Jo’rsiz kuylashda	O’qtuvchi yordamida kuylashda
Birinchi sinfda gi yil mavzu-sini ko’rsating	Biz musiqani sevamiz	Xushnavo cholgulazimiz	Biz yoqtirgan kuy va qo’shiqlar	Xushnavo cholgulazimiz
Birinchi sinfda gi 1- chorak mavzusini ko’r-sating	Biz yoqtirgan kuy va qo’shiqlar	Xushnavo cholgulazimiz	Musiqali o’yinlar	Musiqaning ifoda vositalari
Birinchi sinfda gi 2- chorak mavzusini ko’rsating	Musiqali o’yin-lar va qo’shiqlar	Musiqaning ifoda vositalari	Xushnavo cholgulazimiz	Yakkanavozlik jo’rnavozlik va jo’rsozlik
Birinchi sinfda gi 3- chorak mavzusini ko’r-sating	Xushnavo cholgulazimiz	Musiqaning ifoda vositalari	Yakkanavozlik jo’rnavozlik va jo’rsozlik	Musiqaning ifoda vositalari

“Bilaman – bilishni xoxlayman – bilib oldim”(B - B - B). matnni interfaol o’qitish – o’zlashtirish usularidan biri bo’lib, u ham insert usuli kabi jdval ko’rinishida bajariladi va u quyidagicha qo’llaniladi: talabalarga biror mavzu e’lon qilinadi. Bu to’g’rida ular ma’lum bo’lgan axborotlarni jadvalning “bilaman” qismiga, mavzu bo’yicha yana qanday ma’lumotlarni bilishni xoxlashsa, ularni jadvalning “bilishni xoxlayman” qismiga yozadilar. So’ngra, ularga mavzuga oid matn tarqatiladi. Ular mikroguruhlar tarkibida matnni mustaqil o’zlashtirib, jadvalning “bilib oldim” qismini to’ldiradilar. Har bir mikroguruh sardori (vakili) tuzilgan jadvallarni taqdim qiladilar. Jadvalning barcha qismlari taqqoslanib, talabalarda mavjud bo’lgan va qo’shimcha o’zlashtirilgan axborotlar taqqoslanib, munozara qilinadi hamda mavzuning o’zlashtirilganligi tahlil qilinadi.

Birinchi darsda iloji boricha ÿquvchilarni kuylash ‘aytida kamroq tÿxtatish kerak. Ÿqituvchining bolalar vokal talaffuzi tovush hosil qilishi, ansambl va boshqa kÿrinishdagi kamchiliklarini ÿsha zahotiyoq tuzatish istagi darsning asosiy maqsadini amalga oshirishga xalaqit beradi. O’quvchilar qo’shiqni boshidan oxirigacha bir necha marotaba kuylashga imkon ajratish kerak. SHundan so’nggina o’quvchilarga bir necha yo’naltiruvchi to’shiriq berish maqsadga muvofiqdir.
Kichik kuylovchilarda yangi, kutilmagandagi yorqin obrazli kontrast ko’p ovozlik birikmalar katta taassurot uyg’otadi. Ular bu qo’shiqlarni qayta-qayta takrorlash ishtiyoqida bo’ladilar. Xorni uch guruhga bo’lish qiyinchilik tug’dirmaydi va ko’’ vaqt talab etmaydi. O’quvchilarga birgalikda «zuv» bo’g’inini ma’lum bir balandlikda chÿzib, ÿqituvchi qÿl ishorasi bilan ko’rsatib turguncha kuylash taklif qilinadi.
Bunda o’qituvchi: «Kimning qafasi yetmasa, masalan, sen o’rtog’ing kuylayotgan ‘aytda bilintirmasdan nafas olib olgin, o’rtog’ing esa boshqa o’quvchi kuylayotganda nafas olib oladi» deb tushuntiradi.
«Zuv» bo’g’inini qo’llash orqali amalga oshirilgan bu usul uzilmagan sadolanishga tez erishishda yordam beradi va o’quvchilarning ulama nafas mazmunini tushunib olishlarini osonlashtiradi.
Ritmo-ostinatli usulning o’zlashtirilishini qaysi cholg’u asbobiga taqlid qilinayotgan bo’lsa, shu cholg’u tembriga yaqin tovushda kuylash ham tezlashtiradi.
Ovozlar sonining ko’’ayishi (usulning oddiy va murakkabga bÿlinishi, organ ‘unktnning uzilgan va uzilmaganli va boshqalar) uch ovozli fonli shakllar yetarlicha mustahkamlangandagina amalga oshadi. Aks holda oddiy usul ijro etuvchi ovozlar kuylash ‘aytida murakkab usul ‘artiyasiga o’tib ketishlari, organ ‘unktini kuylovchilar ham noaniq kuylashlari mumkin.
SHuning uchun ritmo-ostinatli va ostinat-fonli shakllar kuylash malakalari yetarlicha ovozli qo’shiqlarda hosil qilgandagina va mustahkamlash lozim.
Ÿqituvchi ikkiovozli cholg’u jo’r va jÿrsiz fonli shakllarda kuylash malakalari yetarlicha o’zlashtirilganiga ishonch hosil qilgandagina (bu ‘artiyalar sonini (yuqorida keltirgan) 3- chorak oxiriga to’g’ri keladi) xor ‘artiyalari sonini yuqorida keltirilgan bo’linishlar asosida ko’’aytirishi mumkin.
Yil bo’yi qilinadigan asosiy ishni faqat fonli ko’p ovozlik kuylash bilan cheklash mumkin emas. Ÿquvchilarning ko’p ovozlilik rivojida polifonik va garmonik asarlar ijrosi katta foyda keltiradiganlarni juda sezgirlik bilan ‘ayqab olish kerak. Bunda kanonlar imitatsion polifoniyaning murakkab bo’lmagan boshqa shakllarini hamda tertsiyali ikki ovozlilik elementlari bo’lgan qo’shiqlarni o’rgatish jarayoniga qisman kiritish ijobiy natijalar beradi.
Yuqorida aytilganidsk, ko’p ovozlik kuylash malakalarini shakllantirish musiqaviy jarayon bilan, ayniqsa uning o’quvchilarning ‘olifonik va garmonik eshituvi rivojlanishiga qaratilgan qismi bilan bog’liq ravishda olib borilishi kerak.
Bunga quyidagilar: ikkiovozlilik shartlariga yaqin keluvchi birovozli kuylash (o’qituvchining sinf bilan duet bo’lib kuylashi, jo’rovozda asosiy melodiya qaytarilmaydigan qo’shiqlar kuylash), bolalar musiqa, asboblarida ijro etilgan xor, simfonik, kamer musiqa namunalaridan tinglash hamda xalq cholg’u orkestri, xususan, an’anaviy o’zbek xalq cholg’u asboblari ansambllarini eshitish kiradi.
Qo’shiqlar tinglash va ijro etish ‘aytida o’quvchilar ko’p ovozli qo’shiqning nota yozuvi aks etgan ‘lakat va dia’ozitiv ‘roektsiyalarini kuzatadilar. Bu vaqtda eshituv sezgisi ko’rish sszgisini to’ldiradi.
Ko’iovozli qo’shiqning melodik yo’llari bo’linishini, qo’shiqning xarakteri, o’qituvchining mavzuni ko’rsatuvchi dirijyorlik ifodalari ham katta ahamiyatga ega.
3-chorak oxirida birinchi sinf o’quvchilari bir nechta ko’p ovozli qo’shiqlarni jo’rsiz ayta oladilar. Bu ularga qo’shiqlarni turli bayramlarda, tantanali lineykalarda, stadion va musiqaviy cholg’u bo’lmagan har qanday sharoitda ijro etish imkonini beradi.
Topshiriq

Bosqichlar, vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min)	1.1 Mavzu, uning maqsadi, o’quv mashg’ulotidan kutilayotgan natijalar ma’lum qilinadi. 1.2. Mavzuning rejasi ekranga chiqariladi	1.1 Eshitadi, yozib oldi
2-bosqich. Asosiy (60 min)	2.1.O’qitishda qo’llaniladigan metodlari haqida ma’lumot beriladi. (1-ilova namoyish etiladi) 2.2.Kuzatish metodi (2-ilova) orqali tushuntirib berilad 2.3 Suhbat metodi haqida ma`lumot beriladi 2.4. Bayon qilish metodi tushuntirib beriladi 2.5. Mashq metodi foydalanish o’rgatiladi. 2.6 takrorlash va qarama-qarshi qoyish metodini ohsh va qarama-qarshi tomonlarini tushuntirish. 2.7 Dasturlashtirilgan o’qitish bilan tanishtirish.	2.1. E’tibor beradilar 2.2. Ma’lumotni yozib oladilar 2.3. Tushunchaga ega bo’ladilar 2.4.ilyustrativ va ‘roblemali bayon qilish metodini tushunib oladilar. 2.5.mashq metodidan orinli foydalanishni organadilar. 2.6. takrorlash va qarama-qarshi qoyish metodini ohsh va qarama-qarshi tomonlarini anglab yetadilar. 2.7. Dasturlashtirilgan o’qitish bilan tanishadilar.