Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

13.3-rasm. Mehnat bozoridagi muvozanatning siljishi
Chizmaga qarasak, ish haqi 500 bo‘lganda talab chizig‘i AB takJif chizig‘i SE bilan M nuqtada kesishib, muvozanat hosil qil-gan. Bunda bandlik В^=10 bo'lgan.
Taklif ortib ish haqi 300 ga tushganda AB talab ZF taklif bi­ lan N nuqtada kesisligan. Bunda bandlik Bd=13 bo‘lgan, Talab or­ tib ish haqi 800 ga yetgach AB talab CD taklif bilan К nuqtada ke-sishgan. Bunda bandlik В^=6 bo‘igan. Demak, taklif oshganda mu­ vozanat nuqtasi o‘ng tomon siljigan, talab oshganda bu nuqta so‘l tomon siljigan.
Demak, mehnat bozoridagi muvozanatda ham dinamizm bo'ladi, ya’ni talab va taklif turlicha nisbatda bo‘lganda yangi va yangi muvozanat hosil boiadi. Bizning chizmada bu K, M va N nuqtadagi muvozanatlardir.
Mehnat bozorida shunday vaziyat ham bo'ladiki, ish haqi va bandlik birgalikda o‘sib bo rad i. Bu bir qarashda talab qonuniga zid

2!8

bo‘lgandek tuyuladi, chunki narx oshganda tovar xaridi qisqarishi kerak. Biroq bii yerda sotiladigan tovar — ish kuchining sifati o‘z-garadi. Sifatli tovar —bu nafliligi yuqori tovardir, uning qirnmat bo‘-lishi bozor uchun tabiiy bir hoi. Talabning narxga teskari muta-nosibligi tovar sifati birdek qolgan holatni tavsiflaydi. Shu sababli, tovar sifati oshganda narx yuqori bo‘lishiga qaramay talab ortishi mumkin. Bu qoida mehnat bozoriga ham taalluqlidir. Ish beruv-chilar mehnatning sifatini u keltiradigan foydaga qarab baholaydiJar. UJami mehnatning mutlaq narxi emas, balki narxning mehnat beradigan maijinal mahsulotdan naqadar farqlanishi qiziqtiradi, chunki foyda shunga bog‘hq bo‘ladi. Hozirgi paytda texnologiyaning yuksak darajaga chiqishi g‘oyat malakali mehnatni talab qiladi, chunki busiz mehnat unumdorligini oshirib bo'lmaydi. Malakali mehnat qirnmat tursada, unga talab ortib boradi, chunki bu meh­ natning narxiga nisbatan uning maijinal mahsuloti yuqori bo‘ladi. Masalan, oddiy mehnat narxi 500 birlik u bergan maijinal mahsulot qiymati 550 birlik. Bularning farqi 50 birlik foyda beradi. Malakali mehnat narxi 800 birlik, lekin u bergan marjinal mahsulot qiymati 1000 birlik. Ularning farqi bo‘lgan foyda 200 birlikka teng. Qirnmat turadigan malakali mehnatni sotib olish sababi shuki, u bergan natija ko‘p bo‘ladi. Bizning misolimizda 200>50. Oddiy mehnat o‘z narxi-
ning 10 %iga teng foyda beradi * 100 = 10), malakali mehnat esa
25 %ga teng foyda beradi 100 = 25). Narxi yuqori mehnatga

800

talabning ortish siri ham mana shunda.

Ish kuchini sotib olishda uning narxi mehnat unumdorligi bilan qiyoslanadi. Buni erkin raqamlarga binoan tuzilgan jadvalda yaqqol ko'rish mumkin (13.2-jadval).