O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"

misraning birinchi rukni «sadr», oxirgi rukni «aruz»; ikkinchi misraning birinchi 
rukni «ibtido’», oxirgi rukni «zarb»; o’rtadagi ruknlar esa «hashv» deyiladi. 
Masalan, bayt sakkiz ruknli bo’lsa, ruknlar nomi quyidagicha bo’ladi:
Sadr 
hashv 
hashv  
aruz 
Ibtido 
hashv 
hashv  
zarb 
Har bir ruknning o’z nomi bo’lganidek, har bir vaznning ham o’z nomi bor. 
Vaznlarning nomlari quyidagilardan kelib chiqadi: 
1) ularning qaysi asliy ruknlardan hosil bo’lganligi. Masalan, agar vazn 
«fauvlun» ruknidan tuzilgan bo’lsa, «mutaqorib»; «mafoiylun» ruknidan tuzilgan 
bo’lsa, «hazaj»; «foilotun» ruknidan tuzilgan bo’lsa, «ramal»; «mustaf’ilun» 
ruknidan tuzilgan bo’lsa, «rajaz» deyiladi (Bu haqda «Bahrlar» bobida batafsil so’z 
yuritiladi). Yuqoridagi misol uchun keltirilgan uchala vazn ham «mafoiylun» va 
uning furu’laridan tuzilgan. Demak, har uchala baytning ham bahri – hazaj;
2) ruknlarning baytdagi miqdori. Agar ruknlar soni bir misrada ikkita–baytda 
to’rtta bo’lsa, bu vazn murabba’; bir misrada uchta – baytda oltita bo’lsa, bu vazn 
musaddas; bir misrada to’rtta – baytda sakkizta bo’lsa, bu vazn musamman deyiladi. 
Yuqoridagi 1-vaznda to’rt rukn bor, demak, u – murabba’; 2-vaznda olti rukn bor, 
demak, u – musaddas; 3-vaznda esa sakkiz rukn bor, demak, u – musamman; 
3) tarkibida qaysi solim yoki far’iy ruknlar mavjudligi.
Yuqoridagi 1-vazn faqat solim ruknlardan tuzilgan, demak, u – solim solim: 
solim 
solim 

---

 
26 
solim 
solim 
2-vaznning sadr, ibtido’ va hashvlari solim (mafoiylun), aruz va zarblari esa 
mahzuf (fauvlun), demak, u – solim solim mahzuf: 
solim 
solim 
mahzuf 
solim 
solim 
mahzuf 
3-vaznning sadr va ibtido’si axrab (maf’uvlu), hashvlari makfuf (mafoiylu), 
aruz va zarblari esa mahzuf (fauvlun), demak, u – axrab makfuf makfuf mahzuf: 
axrab 
makfuf 
makfuf 
mahzuf 
axrab 
makfuf 
makfuf 
mahzuf 
Endi vaznlarning nomlarini bir joyga keltiramiz: