O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"
Download 1.18 Mb. Pdf ko'rish
|
A.Qurbonov O`UM Аруз вазни 4
- Bu sahifa navigatsiya:
- Rajaz bahri vaznlari
- Muqimiy. Sayohatnoma 2. Rajazi murabbai muzol
- Muqimiy. Sayohatnoma Eslatma
|
zihof
nomi far’iy rukn nomi chizmasi 1 mustaf’ilun – solim – –V– 2 mustaf’ilon izola muzol – –V ~ 3 mafoilun xabn maxbun V–V– 4 mafoilon izola maxbuni muzol V–V ~ 5 muftailun tayy matviy – VV– 6 muftailon izola matviyi muzol – V V ~ 7 failatun xabl maxbul V V V– 8 failaton izola maxbuli muzol V V V ~ 9 maf’uvlun qat’ maqtu’ – – – 10 fauvlun taxli’ muxalla’ V– – 11 fa’lun hazaz mahzuz – – 12 foilun raf’ marfu’ – V– 13 mustaf’ilotun tarfil muraffal – –V– – 14 mafoilotun tarfil maxbuni muraffal V–V– – 15 muftailotun tarfil matviyi muraffal – V V– – Shunday qilib, «mustaf’ilun»ning 9 xil zihofga uchrashi natijasida uning 14 xil far’iy ko’rinishi yuzaga keladi. Ammo o’zbek adabiyotida «mustaf’ilun» va uning quyidagi far’iy ruknlari qo’llanadi, xolos: T/r rukn nomi rukn nomi chizmasi misradagi o’rni 1 mustaf’ilun solim – –V– 1,2,3,4-ruknlarda 2 mustaf’ilon muzol – –V ~ oxirgi ruknda 3 mafoilun maxbun V–V– 2,4-ruknlarda 4 mafoilon maxbuni muzol V–V ~ oxirgi ruknda 5 muftailun matviy – VV– 1,2,3-ruklarnda «Mustaf’ilun» va uning far’iy ko’rinishlari «mustaf’ilun»ning takroridan tuziladigan rajaz bahri hamda «mustaf’ilun» ishtirok etadigan xafif va mujtass, munsarih va sari’ bahrlarida qo’llaniladi. Rajaz bahri vaznlari Rajaz bahri, bizga ma’lumki, «mustaf’ilun» ruknining takroridan yuzaga keladi. O’zbek mumtoz adabiyotida rajaz bahrining quyidagi murabba’ va musamman vaznlari uchraydi: 58 1. Rajazi murabbai solim. Mazkur vazn «mustaf’ilun» solim (– – V–) ko’rinishining har misrada ikki marta – bir baytda to’rt marta takrorlanishidan hosil bo’ladi: mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun – –V– // – –V– Masalan: Qol–may sha–har–da: to:–qa–tim, Qish–loq chi–qar–dim o:–da–tim, Xo:–hi: ya–yov, bo’l–sun o–tim, Goh say–r. ham dar–kor e–kan. – – V – // – – V – mustaf’ilun mustaf’ilun solim solim Muqimiy. Sayohatnoma 2. Rajazi murabbai muzol. Mazkur vaznning rajazi murabbai solim vaznidan farqi shundaki, undagi ikkinchi ruknlar «mustaf’ilun»ning «muzol» ko’rinishi– «mustaf’ilon» (– –V~) bo’ladi: mustaf’ilun mustaf’ilon mustaf’ilun mustaf’ilon – –V– // – –V~ Masalan: Far–yo:–d.–kim, gar–du:–ni dun, Ay–lar yu–rak–bag’–rim–ni xun, Ko’r–dim–ki, bir ah–li: fu–nun, – – V – // – – V ~ mustaf’ilun mustaf’ilon solim muzol Char–x^an–ga kaj–raf–tor e–kan. Muqimiy. Sayohatnoma Eslatma: rajazi murabbai solim va rajazi murabbai muzol vaznlari bir-biriga yaqin bo’lganligidan bir asar doirasida almashinib qo’llanaveradi. 3. Rajazi musammani solim. Mazkur vazn «mustaf’ilun» solim (– –V–) ko’rinishining har misrada to’rt marta – bir baytda sakkiz marta takrorlanishidan hosil bo’ladi: mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun – –V– // – –V– // – –V– // – –V– Masalan: 59 Bir kun me–ni: ul qo:–ti–li: maj–nun–shi–or o’l–tur–g’u–si:, Us–ruk chi–qib, jav–lon u–rib, de:–vo:–na–vor o’l–tur–g’u–si:. – – V – // – – V – // – – V – // – – V – mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun solim solim solim solim Navoiy Yoki: Mush–kin qo–shi:–ning hay–’a–ti: ul chash–mi jal–lod us–ti–na:, Qat–lim u–chun nas kel–ti–rur «nun» el–ti–bon «sod» us–ti–na:. – – V – // – – V – // – – V – // – – V – mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun mustaf’ilun solim solim solim solim Download 1.18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|