O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"
Download 1.18 Mb. Pdf ko'rish
|
A.Qurbonov O`UM Аруз вазни 4
- Bu sahifa navigatsiya:
- «fa’lun»
- «fo’»
- «fa’»
- Munsarih bahri vaznlari
- Munsarihi musammani matviyi makshuf
|
«maxbuni matviyi makshuf» deb nomlanadi.
12) fa’lun. «Maf’uvlotu» (– – –V) ning uchinchi «lo» hamda to’rtinchi «tu» bo’g’inlarining tushishidan hosil bo’ladi: – –. Qolgan «maf’uv» unga vazndosh bo’lgan «fa’lun» bilan almashtiriladi. Rukndagi bu o’zgarish «salm», «salm» zihofi natijasida paydo bo’lgan far’iy rukn aslam deb ataladi; 13) fo’. Maf’uvlotu» (– – –V) ning avvalgi «maf» va «‘uv» cho’ziq bo’g’inlari hamda to’rtinchi «tu» qisqa bo’g’indan «u» tovushining tushishidan hosil bo’ladi: ~. Qolgan «lot» unga vazndosh bo’lgan «fo’» bilan almashtiriladi. Rukndagi bu o’zgarish «jad’», «jad’» zihofi natijasida paydo bo’lgan far’iy rukn majdu’ deb ataladi; 14) fa’. Maf’uvlotu» (– – –V) ning avvalgi «maf» va «‘uv» cho’ziq bo’g’inlari hamda to’rtinchi «tu» qisqa bo’g’inining tushishidan hosil bo’ladi: –. Qolgan «lo» unga vazndosh bo’lgan «fa’» bilan almashtiriladi. Rukndagi bu o’zgarish «nahr», «nahr» zihofi natijasida paydo bo’lgan far’iy rukn manhur deb ataladi; «Maf’uvlotu» rukni, uning zihoflari hamda ulardan hosil bo’ladigan far’iy ruknlar quyidagi jadvalda aks etgan: T/r rukn nomi zihof nomi far’iy rukn nomi chizmasi 1 maf’uvlotu – solim – – –V 2 mafoiylu xabn maxbun V– –V 3 foilotu tayy matviy –V–V 4 failotu xabl maxbul VV–V 5 maf’uvlon vaqf mavquf – –~ 6 maf’uvlun kashf makshuf – – – 7 maf’uvlotu raf’ marfu’ – – V 8 fauvlun xabn maxbuni makshuf V– – 9 fauvlon xabn maxbuni mavquf V–~ 10 foilun tayy matviyi makshuf –V– 11 foilon tayy matviyi mavquf –V~ 12 failun xabn maxbuni matviyi makshuf VV– 13 fa’lun salm aslam – – 14 fo’ jad’ majdu’ ~ 69 15 fa’ nahr manhur – Shunday qilib, «maf’uvlotu»ning 9 xil zihofga uchrashi natijasida uning 14 xil far’iy ko’rinishi yuzaga keladi. Ammo o’zbek adabiyotida ulardan faqat ikkitasi uchraydi, xolos: T/r rukn nomi rukn nomi chizmasi misradagi o’rni 1 foilun matviyi makshuf –V– 2,4-ruknlarda 2 foilon matviyi mavquf –V~ oxirgi ruknda Ma’lumki, «maf’uvlotu»ning bir o’zidan hosil bo’ladigan bahr yo’q, u boshqa ruknlar, xususan, «mustaf’ilun» rukni bilan birikib, munsarih, muqtazab va sari’ bahrlarining tarkibida ishtirok etadi. Ammo «maf’uvlotu» ishtirok etadigan bahrlardan muqtazab bahri o’zbek adabiyotida qo’llangan emas. Munsarih bahri vaznlari Ma’lumki, bu bahr «mustaf’ilun» va «maf’ulotu» ruknlarining birikuvidan yuzaga keladi. Garchi Alisher Navoiy «Mezon ul-avzon» asarida munsarih bahrining sakkiz musamman, ikki musaddas va ikki murabba’ vazniga misollar keltirsa ham, o’zbek adabiyoti, xususan, Navoiy lirikasining o’zida ham bu bahrning asosan quyidagi ikki musamman vazni ishlatilgan, xolos: 1. Munsarihi musammani matviyi makshuf. Mazkur vaznning 1 va 3-ruknlari «mustaf’ilun»ning matviy ko’rinishi «muftailun» (–VV–), 2 va 4-ruknlari esa «maf’uvlotu»ning matviyi makshuf ko’rinishi «foilun» (–V–) ga teng bo’ladi: muftailun foilun muftailun foilun muftailun foilun muftailun foilun –V V– // –V– // –V V– // –V– Masalan: Sur–ma bi–lan–mu: u–l^oy ko’z–ni qa–ro: ay–la–mish, Yo’q–sa Xo’–tan jay–ra–ni: mush–k^i–chi–da: ag’–na–mish. – V V – // – V – // – V V – // – V – muftailun foilun muftailun foilun matviy мatviyi makshuf matviy matviyi makshuf Download 1.18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|