O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"

Mashrab 

2. AMALIY MASHG’ULOTLAR 
1-mashg`ulot: Kirish. Aruz vaznining o’ziga xos xususiyatlari. Qisqa va 
cho’ziq bo’g’inlar 
Aruz vazni. Uning shakllanish tarixi. Arab aruzi. Aruz vaznining fors-tojik 
adabiyotiga kirib kelishi. Aruzning turkiy adabiyotdagi tarixi. Aruz vaznining 
misralardagi bo’g’inlar miqdorining tengligi bilan birga, sifatining ham bir xilligiga 
asoslangan vazn ekanligi. Qisqa va cho’ziq bo’g’inlar.2-mashg`ulot: O’ta cho’ziq 
bo’g’inlar. Qo’shimcha qoidalar 
2-mashg`ulot: O’ta cho’ziq bo’g’inlar Reja:
O’ta cho’ziq bo’g’inlar. Ularning ikki turi. O’ta cho’ziq bo’g’inlarning o’qilish 
qoidalari. Vasla hodisasi. Qisqa va cho’ziq bo’g’in hosil qilishdagi qo’shimcha 
qoidalar. 4-mashg`ulot:  Zihof va furu’. “Mafoiylun” rukni va uning zihoflari. Taqti’ 
3-mashg`ulot: Qo’shimcha qoidalar. 

---

 
75 
Misralardagi qisqa va cho’ziq bo’g’inlarni to’g’ri belgilash va o’qish uchun 
hisobga olish zarur bo’lgan qo’shimcha qoidalar. Arabcha-forscha so’zlar. O’zbekcha 
so’zlar. Ikki, yetti, sakkiz, to’qqiz, achchiq, qattiq xati, siri, duri, anga, manga, sanga 
guliston, Iskandar, nav’, sham’ kabi so’zlarning bo’g’in hosil qilishdagi o’ziga xos 
xususiyatlari.
4-mashg`ulot: Juzvlar. Ruknlar. Bahrlar 
Juzvlar: sabab, vatad, fosila. Rukn tushunchasi. Asliy ruknlar: fauvlun, foilun, 
mafoiylun, foilotun, mustaf’ilun, mafuvlotu, mutafoilun, mafoilatun. Bahr 
tushunchasi. Ularning hosil bo’lishi: bir xil ruknlardan hosil bo’lgan bahrlar, ikki xil 
ruknlardan hosil bo’lgan bahrlar 
5-mashg`ulot: Zihof va furu’. 
Zihof va furu’ tushunchasi. Asliy ruknlar tarkibida bo’ladigan o’zgarishlar va 
ularningturlari. “Mafoiylun” rukni va uning zihoflari
6-mashg`ulot: “Mafoiylun” rukni va uning zihoflari
Zihof va furu’ tushunchasi. Asliy ruknlar tarkibida bo’ladigan o’zgarishlar va 
ularningturlari. “Mafoiylun” rukni va uning zihoflari 
7-mashg`ulot: Vaznlar. Taqti’
Vazn tushunchasi. Uning amal qilish doirasi. Ruknlarning baytdagi o’rniga ko’ra 
nomlanishi: sadr, aruz, ibtido’, zarb va hashv. Vaznlarning qaysi asliy va far’iy 
rukndan hosil bo’lishi va miqdoriga ko’ra nomlanishi.
Taqti’ qoidasi. Misralarni ruknlarga ajratish jarayoni: baytdagi qisqa va cho’ziq 
bo’g’inlarni aniqlash, baytni ruknlarga ajratish, ruknlarning nomini aniqlash9-