O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi o'zbekiston respublikasi sog'liqni saqlash vazirligi oliy va o'rta tibbiy ta'lim bo'yicha o'quv-uslubiy idorasi
Download 1.11 Mb.
|
Реаниматсия
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kuyish va kuyish shokini davolash.
- Zamonaviy tibbiyot korsatmalariga, katta va maxsus kuyish markazlari tajribalariga tayanib quyidagi korsatma va muolajalarni ilova qilamiz
- 5.8. Shok holatlari reanimatsiyasida hamshira tashxisi va parvarish rejasini tuzish
- TESTLAR manfiy; siydik miqdori kam; ko*z qorachiqlari chap tomondan kengaygan; reflekslari sust.
|
5.7. Kuyish shoki Kuyishlar, asosan, tasodifiy hodisa bo'lib, katta baxtsizliklarga olib keladi. Yong'in xavfsizligi qoidalariga rioya qilmaslik, turli baxtsiz hodisalar, ehtiyotsizliklar, xavfsizlik texnikasi qoidalarini buzish va ba'zan baxtga qarshi o'z joniga qasd qilish holatlari kuyishga sabab bo'ladi. Kuyishlar ishlab chiqarish bilan ham bog'liq. U erkaklarda 71,3 % ni tashkil qiladi. Uy-ro'zg'or ishlari bilan bog'liq bo'lgan kuyishlar ayollarda 55,5 % ni tashkil qiladi. Kuyish shokining kelib chiqish patogenezi boshqa shoklardan farq qiladi. Kuyish shokining kelib chiqishida bir necha nazariyalar mavjud.
* ъ»л, *№Ш m.w *^«t *m * *ш *w «** шм» **&м* 'шя яШ- Mm «s* mm, **» «*** «да >*м **s > J 071 Bemorning taqdirini hal qilishda yoki aniqlashda kuygan joy inson tanasining necha foizini tashkil qiladi, kuygan sohani, uning chuqurligini bilishning ahamiyati katta. Agar kuyish nafas yo'llari kuyishi bilan qo'shilib kelsa, o'lim katta foizni tashkil qiladi. Nafas yo'llari kuygan bemorning yuzi, qoshlari, sochlari, lablari kuyib, xirillab nafas oladi, gipersolivatsiya(so'lak, balg'am-ning ko'p ajralishi) natijasida nafas yo'llari berkilib qolishi mumkin. Nafas yo'llari kuygan bemorlarning 80 % 2—3 kundan keyin o'ladi. Kuyish shoki kuyishning birinchi asoratlaridan biri hisoblanadi. Ayrim olimlarning fikricha kuyish shoki jarohatlar natijasida kelib chiqadigan shok klinikasini bermaydi, klinikasi jihatidan boshqa shoklardan farq qiladi. Ayrim mualliflarning fikricha, kuyish shoki fazasi bir necha soatdan 2—3 sutkagacha davom etadi. Agar kuyish darajasi va chuqurligini hamda bemor yoshini hisobga olsak, kuyish shoki erektilva torpid fazalarda va to'rt darajada kechadi. Birinchi darajali kuyish shokida kuyish maydoni 20 % ni tashkil qiladi, bundan 5—10 % chuqur kuyish hisoblanadi. Bemor bezovta, nafas olishi tez, qon bosimi va markaziy vena bosimi me'yorida, tanasi sovuq, qusadi, qon quyuqlashadi. Kuyish shokida bemorga beriladigan yordam yordam berish vaqtiga va hajmiga bog'liq bo'ladi. 80 yoshdan oshgan bemorlarga berilgan yordam natijasiz bo'lishi mumkin. Ikkinchi darajali kuyish shokida kuyish maydoni 21— 50 %ni tashkil qilib, shundan 10—30 % chuqur kuyish hisoblanadi. Bunda bemorning ahvoli og'ir, bezovta, befarq, lablar ko'kargan, tanasi sovuq, qoni quyuqlashgan, qusadi, qon bosimi pasaygan, tomir urishi tez, tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdori kamaygan, gematokrit oshgan bo'ladi. Siydik miqdori kamayadi va unda oqsil, gemoglobinuriya va albuminuriya paydo bo'ladi. Bu darajada qonda oqsil miqdori ikkinchi kundan boshlab kamaya boradi. Bemor yosh bo'lsa, kuyish maydoni chuqurligi 10 % dan oshmasa, jadal davolash usullari tez va o'z vaqtida qo'llanilsa, bemorni saqlab qolish mumkin, yoshi 50 dan o'tgan bemorlarni saqlab qolish ancha mushkul bo'ladi. Uchinchi darajali kuyish shokida kuyish maydoni SO-SO % ni, chuqur kuygan joylar esa 30—60 % ni tashkil qiladi. Bemor qo'zg'aluvchan (erektil fazasi), keyin befarq bo'ladi. Tana sovuq, ko'karish keng tarqalgan, mikrosirkulatsiya total buzilgan, gemoglobin miqdori 22 g/litrgacha, gematokrit 65 % gacha bo'lib, tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdori 25—30 % ga kamayadi, oliguriya, oligoanuriya sodir bo'ladi. Davolash qariya-larda ancha og'ir kechadi. To'rtinchi darajali kuyish shoki o'ta og'ir shok bo'lib, jami kuyish maydoni 80 % ni, chuqur kuyish maydoni esa 60— 65 % ni tashkil qiladi. Bu shokda bemor behush, tanasi sovuq, qon gemolizga uchraydi, gematokrit 24 %, qon bosimi past, tomirlar ichida aylanib yurgan qon miqdori 40—50 % ga kamaygan bo'ladi. Organizmdagi umumiy oqsil miqdori 50 % dan ham kamayib ketgan bo'lib, bemor tinmay qusadi, ichaklar parezi ko'zga tashlanadi, oshqozon kengayib ketadi, oshqozon va ichakdan qon ketishi kuzatiladi. Bu darajada kuygan bemor yosh bo'lishiga qaramay, jadal davolanmasa shok holatidan chiqmaydi. Kuyish va kuyish shokini davolash. Kuyishni davolash mahalliy va umumiy davolashlarga bo'linadi. Mahalliy davoochiqvajarrohlik yo'li bilan olib boriladi. Kuyish shokini davolashdan oldin bemorning shok darajasini, qaysi usullar bilan shokdan chiqarish mumkinligini aniqlash kerak. Yo'qotilgan plazma va suv-tuzlar miqdorini aniqlash, nimalarni qaysi nisbatda quyish kerakligini aniqlash zarur. Bundan tashqari, kuyish maydoni necha foizligini, bemor yoshini, kuyish chuqurligini, laboratoriya ko'rsatkichlarini aniqlashning ahamiyati katta. Kuygandan keyin o'tgan vaqtning ahamiyati ham katta, chunki kuygandan keyin 8—12 soat ichida bemor organizmi suyuqlikni haddan tashqari ko'p yo'qotadi. Agar o'z vaqtida yordam berilmasa, organizm nochor holga tushib qolishi mumkin. Zamonaviy tibbiyot ko'rsatmalariga, katta va maxsus kuyish markazlari tajribalariga tayanib quyidagi ko'rsatma va muolajalarni ilova qilamiz: — tegishli talablar yoki tablitsalar yordamida kuyish maydoni, chuqurligi va xarakterini aniqlash; — markaziy tomirlardan biriga katetr qo'yish, bemor qo'zg'aluvchan bo'lsa uni tinchlantirish choralarini ko'rish va og'riqsizlantirish; kuyish maydoni 20 % bo'lgan bemorlarda (qariyalarda 10 % bo'lsa) infuzion terapiyani kechiktirmaslik; kasalxonada qilinadigan barcha tahlillar uchun qon, siydik va boshqa materiallar olish, xususan, qon guruhi va rezus omilni aniqlash; 108 «т» шт шт им ■ organizm ko'rsatkichlarini (qon bosimi, tomir urishi, nafas, siydik miqdori, markaziy vena bosimi) aniqlab, ularni maxsus kuzatuv varaqasiga yozib borish; bemorni isitish choralarini ko'rish. Bemor og'ir darajada kuygan bo'lsa ham, kuyish shokida qon bosimi tushib ketmaydi. Shunisi bilan boshqa shoklardan farq qiladi. bemorning yoshi, kuyish maydoni foizi, kuygan sohaga qarab hamda yo'ldosh kasalliklarni hisobga olib, suyuqlik quyish sutkalik miqdorini aniqlash; barcha dorilar tomir ichiga yuboriladi, mushak orasiga yuboriladigan dorilar kuygan bemorlarda yaxshi so'rilmaydi; kuyish maydoni foizi qancha bo'lishidan qat'iy nazar, 50 yoshgacha bo'lgan bemorlarga (agar yo'ldosh kasalligi bo'lmasa) birinchi sutkada 5—6 litr, 50 yoshdan katta bemorlarga 4 litr, 2— 3 sutkalarda birinchi quyilgan suyuqlikning teng yarmini quyish zarur; yosh bolalar va nafas yo'llari kuygan bemorlarda hamda keksalarda suyuqlik miqdorini 2—3 litrdan oshirmaslik zarur; suyuqliklar: qon, plazma, kolloidlar, kristalloidlar, elektrolitlar 2:1 nisbatda quyilishi lozim; agar bemor suyuqlik icha olsa, ko'proq suv ichirish lozim. Kuyish maydoni 50 % dan ortiq bo'lsa, ko'p suyuqlik ichish oshqozon atoniyasiga olib kelishi mumkin; anuriya, oligoanuriya paydo bo'lsa, o'tkir buyrak yetish- movchiligiga qarshi choralar ko'riladi; doim kislorod berib turiladi, ayrim jarrohlik muolajalar umumiy og'riqsizlantirish ostida o'tkaziladi; qayd etilgan ko'rsatma va muolajalarni bajarishda antiseptika va deontologiya qoidalariga rioya qilinadi; ^dQni ^ancha katta bo'lsa, shuncha ko'p miqdorda .kolloidlar, kristalloidlar miqdorining nisbati 3:3 
i novokainning ahamiyati katta. Uni 'ami kamaytiradi. Kuyish shokini aamiyati ham katta. Toza olingan qon radi. Kuyish shokida 40 % gacha oqsil- iratlarini quyishni talab qiladi.
36 yoshli bemor og'ir ahvolda qabul bo'limiga keltirildi. Qabul bo'limida travmatolog va reanimatolog tomonidan ko'rilib, birlamchi tashxis qo'yildi; bemor og'ir va aralash shikastlanganini hisobga olib uni reanimatsiya bo'limiga yotqizish kerakligi aniqlandi. Palataga yotqizilgandan keyin shifokor tashxisi quyidagicha bo'ldi: aralash shikastlanish; og'ir kalla-miya jarohati; bosh miya lat yeyishining og'ir darajasi; o'ng va boldir suyagining majag'-lanib, yopiq sinishi; shikastdan qon ketishdan keyingi gemorragik shokning og'ir darajasi; alkogoldan mastlik. Bemorning ahvoli shunisi bilan xavfliki, birinchidan u shikast olgan yerdan to'g'ridan-to'g'ri birinchi tibbiy yordam ko'rsa-tilmasdan — shina qo'yilmasdan, tashib keltirish qoidalariga rioya qilmasdan olib kelingan; ikkinchidan bemorda aralash shikast, uning ustiga alkogoldan mastlik; uchinchidan anamnez yig'ish qiyin, bemor hushida emas, to'rtinchidan ichki a'zolarining zarar ko'rgani ehtimoldan holi emas. Ko'rinib turibdiki, oldimizda katta muammo turibdi. Bularni birin-ketin zudlik bilan hal qilish kerak. Hamshiraning birinchi navbat'da qiladigan ishi qaysi sindromlar yoki belgilar bemor ahvolini og'irlashtirib hayotiga xavf solmoqda (nafas yo'llarining qusqi mahsulotlari yoki qon, balg'amlardan to'lib qolishi natijasida o'tkir nafas yetishmovchiligi yoki behush yotgan bemorlarda sodir bo'ladigan qusish akti, qon bosimining tushib ketishi, qon ketishining davom etishi yoki boshqalar), shuni aniqlash. Keyin shu sindromlarni yo'qotishga kirishiladi (terminal holatlarda reanimatsiya va jadal davolash mavzusiga qarang). Bulardan tashqari, toza qon quyish uchun anjomlar tayyorlash, qon guruhi va rezus omilni aniqlash, qonga buyurtma berish, kerak bo'lsa, boshqa mutaxassislarni maslahat va yordamga chaqirish, rentgen tekshiruvlarini o'tkazish, kerakli barcha tahlillarni olish, hayot uchun zarur bo'lgan a'zo va sistemalar ishini tutib turish choralari ko'riladi. Shulardan kelib chiqqan holda hamshira tashxisi quyidagicha bo'ladi: bemor hushsiz; muolajalarga qo'zg'aluvchanlik bilan javob beradi; nafas olishi tez, 38—40 marta xirillab nafas olmoqda; lab-lari ko'kargan; tomir urishi tez — 132 ta; qon bosimi 80/30 mm. sim. ust.ga teng; tanasi sovuq; singan oyog'idan qon ketishi davom etmoqda, shish sekin oshib bormoqda; markaziy vena bosimi  organizm ko'rsatkichlarini (qon bosimi, tomir urishi,
nafas, siydik miqdori, markaziy vena bosimi) aniqlab, ularni maxsus kuzatuv varaqasiga yozib borish; bemorni isitish choralarini ko'rish. Bemor og'ir darajada kuygan bo'lsa ham, kuyish shokida qon bosimi tushib ketmaydi. Shunisi bilan boshqa shoklardan farq qiladi. bemorning yoshi, kuyish maydoni foizi, kuygan sohaga qarab hamda yo'ldosh kasalliklarni hisobga olib, suyuqlik quyish sutkalik miqdorini aniqlash; barcha dorilar tomir ichiga yuboriladi, mushak orasiga yuboriladigan dorilar kuygan bemorlarda yaxshi so'rilmaydi; kuyish maydoni foizi qancha bo'lishidan qat'iy nazar, 50 yoshgacha bo'lgan bemorlarga (agar yo'ldosh kasalligi bo'lmasa) birinchi sutkada 5—6 litr, 50 yoshdan katta bemorlarga 4 litr, 2— 3 sutkalarda birinchi quyilgan suyuqlikning teng yarmini quyish zarur; yosh bolalar va nafas yoilari kuygan bemorlarda hamda keksalarda suyuqlik miqdorini 2—3 litrdan oshirmaslik zarur; suyuqliklar: qon, plazma, kolloidlar, kristalloidlar, elektrolitlar 2:1 nisbatda quyilishi lozim; agar bemor suyuqlik icha olsa, ko'proq suv ichirish lozim. Kuyish maydoni 50 % dan ortiq bo'lsa, ko'p suyuqlik ichish oshqozon atoniyasiga olib kelishi mumkin; anuriya, oligoahuriya paydo bo'lsa, o'tkir buyrak yetish- movchiligiga qarshi choralar ko'riladi; doim kislorod berib turiladi, ayrim jarrohlik muolajalar umumiy og'riqsizlantirish ostida o'tkaziladi; qayd etilgan ko'rsatma va muolajalarni bajarishda antiseptika va deontologiya qoidalariga rioya qilinadi; — kuyish maydoni qancha katta bo'lsa, shuncha ko'p miqdorda quyiladi, bunda kolloidlar, kristalloidlar miqdorining nisbati 3:3 yoki 2:1 bo'lishi zarur. Kuyish shokini davolashda novokainning ahamiyati katta. Uni tomir ichiga quyish asoratlarni kamaytiradi. Kuyish shokini davolashda qon quyishning ahamiyati ham katta. Toza olingan qon bo'lsa yanada katta foyda beradi. Kuyish shokida 40 % gacha oqsil-ning yo'qolishi, oqsil preparatlarini quyishni talab qiladi. 110 36 yoshli bemor og'ir ahtvobiab^ bo'limida travmatolog va ШЩ, birlamchi tashxis qo'yildi; b»eiff €\\ hisobga olib uni reaniniatsiyaboWSj Palataga yotqizilgaandar» ФЩ bo'ldi: aralash shikastlanish.; H!irtal|; lat yeyishining og'ir dirajasi;»^ lanib, yopiq sinishi; shokning og'ir darajasi; alkogo^ Bemorning ahvoli shunisi bilai olgan yerdan to'g'ridlan-to'g'n Ь tilmasdan — shina qo' jilma sM' qilmasdan olib kelingan; ildtfat) Л uning ustiga alkogoldlan rrLast'Mlij,, qiyin, bemor hushida «mas, #riidj'J ko'rgani ehtimoldan holi emas. Ko(rj katta muammo turibdj Bulaflibii-L kerak. Hamshiraning birmcti ^Ц1 sindromlar yoki belglkr beiiW' h\s xavf solmoqda (nafas yo'llaAfc balg'amlardan to'lib qclishi та^Лц'ц yoki behush yotgan lemoxlaria so| qon bosimining tushib ketisJii, Ч0|1Ц] boshqalar), shuni aniqlash. ЙшЦ kirishiladi (terminal mavzusiga qarang). anjomlar tayyorlash, qon buyurtma berish, keral; bo'lsa, va yordamga chaqirish, rentgi 5.8. Shok holatlari reanl*tsipsj( ji
.barcha tahlillarni olish, hiayot t\ sistemalar ishini tutib turish Shulardan kelib bo'ladi: bemor hushsiz; beradi; nafas olishi tez,38—4 lari ko'kargan; tomir uishi t< sim. ust.ga teng; tanasi sovuq; etmoqda, shish sekin oshib
qanday bo'ladi? 11. Anafilaktik shokning oldini olish mumkinmi, qanday qi- lib?
12. Qon ketishdan keyin (postgemorragik) shok qanday sodir boiadi, daraja va fazalari haqida nimalarni bilasiz? Qon quyishdan keyin (postgemotransfuzion) shok nima sababdan kelib chiqadi, Lining klinik belgilari qanday, qanday birinchi yordam berasiz? Kuyish va kuyish darajalari, kuyish maydoni haqida nimalarni bilasiz? Kuyish shokining boshqa shoklardan farqi nimada? Kuyishda bemor ahvolini og'irlashtiruvchi sabablar nimalardan iborat? 17. Kuyish shokida intensiv davolash nimalardan iborat? i «ии mm TESTLAR manfiy; siydik miqdori kam; ko*z qorachiqlari chap tomondan kengaygan; reflekslari sust. Ko'rsatkichlar kuzatuv varaqasiga yozib boriladi va birinchi, ikkinchi va uchinchi navbatda o'tkazilishi kerak boigan muolajalar rejalashtiriladi hamda parvarish rejasi tuziladi. Muolajalar o'tkazilib, ular foyda bergan-bermagani aniqlanadi. Bemor ahvolini yaxshilash uchun yana nimalar qilinishi kerakligi rejalashtiriladi. Natijalar, bemorning ko'rsatkichlari, kuzatuv varaqasiga soatma-soat, kerak bo'lsa, daqiqama-daqiqa yozib boriladi. Shularga qarab maslahatga kelgan mutaxassis yoki shifokor aniq bir xulosaga kelib, kerakli ko'rsatmalar beradi yoki davolash taktikasini o'zgartiradi. Sizning (hamshiraning) qo'ygan to'g'ri tashxisingiz, kuzatuv varaqasini to'g'ri yozib borishingiz bemor taqdirini hal qilishi mumkin, buni esda tuting! Parvarish rejasida bemor oldin birlamchi, keyin ikkilamchi muammolarni, bemor holatiga salbiy ta'sir qiladigan holatlar, kerakli ehtiyojlar, ularni' qondirish yo'llari, muammolar va ehtiyojlar kimlar tomonidan hal qilinishi mumkinligini ham ko'rib chiqiladi va ular amalga oshira boshlanadi. Parvarish muammolari, ehtiyojlar hal bo'lgandan keyin, bemor holati ko'rsatkichlari ham kuzatuv varaqasiga yozib boriladi. Agar yuqoridagilardan foyda bo'lmasa, parvarish va davolash muammolarini qaytadan hal qilish rejasi tuziladi.  NAZORAT SAVOLLARI
1. Shok nima, shokning kelib chiqishi nazariyalari haqida nimalarni bilasiz? Shok fazalari va turlari haqida nimalarni bilasiz? Travmatik shokda ta'sir kuchlari qanday bo'ladi? Travmatik shokning qanday darajalari bor. Bunda birinchi yordam qanday bo'ladi? Bemorning shokdan chiqish belgilari qanday bo'ladi? Katexoliaminlar nima, organizm uchun ularning qanday ahamiyati bor? 7. Gemorragik shokning qanday fazalari bor. Bunda birinchi va kechiktirib bo'lmaydigan yordam qanday bo'ladi? Davolab bo'lmaydigan shok nima? U qanday sodir bo'ladi? Bakterial shok sabablari, klinikasi, davolash usullari haqida /. ,$hok " so'zining ma'nosi qaysi qatorda to'g'ri ko'r- satilgan? 1. Zarb. 2. O'zini -o'zi himoya qilish. 3. Mohirlik. 4,Tebranish. 5. Qo'zg'alish. A. 1,4,5. B. 1,2,3. С 3,4,5. D. 2,4,5. E. 1,2,3,4,5.
A. Dekompensatsiya. B. Subkompensatsiya. C. Kompensatsiya. D. Qaytmaydigan shok. E. Yuqoridagi javoblarning barchasi to'g'ri. : 3. Anafilaktik shokning rivojlanishida asosiy o'rin egallagan modda qaysi javobda to'g'ri ko'rsatilgan? A. Gistamin. B. Serotonin. C. Kinin. D. Bradikinin. E. Barchajavob to'g'ri.
A. Kuyish maydoni 21—50%, bemorning ahvoli og'ir,bezovta, befarq, lablari ko'kargan, qon bosimi pasaygan, tomir urishi tez. B. Kuyish maydoni 20 %, bemor bezovta, tez nafas oladi, qon bosimi me'yorda. C. Kuyish maydoni 50—80 %, tanasi sovuq, oligouriya, atrofga befarq. D. Kuyish maydoni 80 % dan yuqori, bemor hushsiz, tanasi sovuq, qon bosimi past. E. To'g'ri javob yo'q. 5. Travmatik shokning 4- darajasida aylanib yuradigan qon miqdorini to 'Idirish uchun qancha miqdorda qon va suyuqlik quyish kerak? A. 2,5 litr. B. 10 litr.
D. 4 litr. E. 6 litr. VI bob
Download 1.11 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|