O‘simliklarda moddalar tashiluvi режа

Tо‘rsimon naylarda moddalarning tashiluvi. Assimilyatlarning tо‘rsimon 
elementlarda harakatlanishi simplast tashiluvning о‘ziga xos tomonlari bо‘lib 
uning mexanizmi hozircha aniqlangan emas. 
Hozirgi vaqtda birmuncha asoslangan deb E.Myunxennig (1926) bosim 
ostida oqish gipotezasi qaraladi. Ushbu gipotezaga asosan siplast asosida 
fotosintezlovchi hujayralarda tо‘planuvchi saxaroza tufayli va assimilyatlardan 
foydalanuvchi tо‘qimalar о‘rtasida (masalan ildiz hujayralari) osmotik gradient 
vujudga keladi va u tо‘rsimon naylarda gidrostatik bosim gradientiga aylanadi. 
Buning natijasida floemada barglardan ildizlarga yо‘nalgan suyuqlik harakati 
yо‘nalishi hosil bо‘ladi. Hozirgi vaqtda ushbu gipoteza assimilyatlarning uzoqga 
tashiluvi omili bо‘lgan floemaning tо‘lishi va bо‘shashishi mexanizmlarini 
о‘rganish tufayli birmuncha tasdiqlangan. Tо‘rsimon naylar plazmalemmasida 
saqlanib qolgan tanlab о‘tkazuvchanlik xossasi bosim ostida floema shirasining 
harakatlanishining asosiy omilidir. 
Yuqorida kо‘rsatib о‘tilgan floema shirasining tashiluvi mexanizmi qaysidir 
jihatlaridan ksilema shirasining ildiz bosimi natijasida ildizlardan barglarga 
tashiluvi jarayoniga о‘xshab ketadi. Ushbu о‘xshashlik ayniqsa bahor vaqtlarida 
jarohatlangan daraxtlar va toklarning «yig‘lashi» misolida shira tarkibida 
qandlarning anchagina kо‘pligi jihati bilan yanada yaqqol tasdiqlanadi. 
Floemaning bо‘shalishi. Floemaning bо‘shalishi uchun asosiy hol bu 
tо‘rsimon naylardagi gidrostatik bosimning oshishidir. Bundan tashqari jadal 
о‘suvchi va zahiralovchi organlarlarning floemadan assimilyatlarni tortishi ham 
alohida о‘rin tutadi. Aktseptor zona hujayralarining plazmolemmasida N
+
-
pompalari ishlaydi. U bir tomondan tо‘rsimon naylarga ta’sir qilib apoplastning 
hujayra devorlariga K
+
ionlari va saxarozaning berilishini amalga oshirsa ikkinchi 
tomondan kaliy ionlari va saxarozani aktseptor tо‘qimalarining simlastiga о‘tishini 
amalga oshiradi. Saxarozaning yutilishi protonlar simporti bilan membrana 
tashuvchilari orqali amalga oshsa, kaliy ionlarining yutilishi elektrik gradient 
asosida bо‘ladi. 
Zahiralovchi organlar hujayralarida, masalan qand lavlagi ildizmevalarida 
saxaroza vakuolalarda yig‘iladi. Bunda apoplast orqali K
+ 
ionlari faol kо‘chiriladi 

---

va bu hol saxarozaning tashiluviga yordam beradi deb faraz qilinadi. Vakuolaga K
+
 
ionlarining yoki saxarozaning tashiluvi mexanizmi haqida aniq bir fikr yо‘q.