O‘tgan yuzyillikning boshlarida rus va G‘arbiy Yevropa olimlarining hozir

Vasiqalarda komponentlarning 
berilish usuli
Bitiglar hujjatchilikning barcha ta-
lablariga to‘liq javob beradi: tuzilishi 
puxta; matn komponentlari o‘zaro 
uyg‘un; uslubi yuksak balog‘at dara-
jasida, terminlar tizimi mukammal; tur-
kiy hujjatchilik uzoq uslubiy taraqqiyot 
bosqichidan o‘tganligini anglatib turadi. 
Ayrim vasiqalarning yozuvini oddiy de-
masa, aytarli bari savodli bitilgan.
Qadimgi turkiy vasiqalar qulga erkin-
lik berish bilan bog‘liq, qulni yoki yerni 
sotish bilan bog‘liq, bola asrab olish 
bilan bog‘liq, ekin maydonini ijaraga ol-
ish bilan bog‘liq, don-dun, kunjit singari 
narsalarni qarzga olish bilan bog‘liq, 
bo‘zni biror narsaga ayirboshlash bilan 
bog‘liq, qarzga pul yoki oltin-kumush 
olish bilan bog‘liq holatlarda tuzilgan. 
Ularni quyidagi turlarga ajratish mum-
kin:
(1) Qulga erkinlik berish vasiqalari;
(2) Qulni sotish vasiqalari;
(3) Kimsa yoki narsani garovga 
qo‘yish vasiqalari;
(4) Vasiyatnomalar yoki meros 
bo‘lish vasiqalari;
(5) Bola asrab olish vasiqalari;
(6) Ekin maydoni yoki uzumzorni ija-
raga olish vasiqalari;
(7) Qarz olish vasiqalari;
(8) Tavar-buyumni ayirboshlash va-
siqalari;
(9) Oldi-berdi vasiqalari;
(10) Boshqa turdagi vasiqalar.
QADIMGI TURKIY VASIQALAR STILISTIKASI

---

46
Vasiqashunoslikda, qolaversa, huj-
jatshunoslikda matn komponenti de-
gan tushuncha bor. Matn komponent-
lari (ya’ni, bo‘laklari) hujjat mazmuni, 
mundarijasiga qarab ajratiladi. Har 
qaysi komponent hujjatning muayyan 
bo‘lagini tashkil qiladi. Komponentlar, 
ko‘p jihatdan, vasiqalarning turiga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Vasiqalarning qolipi aniq, ularda ste-
reotip birliklar – tez-tez takrorlanib turu-
vchi so‘zlar, so‘z birikmalari va jumlalar, 
boshqa hujjatlarga qaraganda, ko‘proq 
ishlatiladi. Shunga ko‘ra, vasiqani “qo-
lip-hujjat” desa bo‘ladi.
Vasiqalarda komponentlarning beril-
ish usullari tubandagicha: